Bir telin bir ucunu ateşe tutarsanız, belirli bir süre sonra öbür ucunun da ısındığını hissedersiniz. Bu, ısının iletildiğinin bir kanıtıdır. Katı, sıvı ve gazlarda, moleküller birbirine farklı uzaklıklarda olduğu için ısı iletimi de farklıdır.

Katı maddeler ısıtıldığında, ısının uygulandığı yerdeki moleküller daha hızlı titreşmeye başlar ve bu titreşim bir sonraki molekülleri de etkiler; onlar da bu çarpma sonucu daha hızlı titreşmeye başlarlar. Böylece ısı iletilmiş olur.

Sıvılarda ve gazlardaysa ısı iletimi daha farklıdır. Sıvı ve gaz hâldeki maddelerin atom ve molekülleri, katılardaki kadar düzenli ve sıkı bir yapıda dizilmemişlerdir. Herhangi bir sıvı maddede, örneğin aşağıdan ısıtıldığında, ısınan atom ya da moleküller yükselerek henüz ısınmamış olanlarla yer değiştirir. Isı, bu hareket sayesinde bir yerden diğerine ulaşır. Isının, akışkan sıvının içinde bu biçimde yol almasına konveksiyon denir.

Gazlar için de durum aynıdır. Gaz molekülleri ısınınca yükselir ve soğuk havayla yer değiştirir. Örneğin oda içinde hava kitleler hâlinde hareket eder. Gazlarda ısının iletilmesinde de konveksiyon olayı vardır.

Havada ısının yayılması için konveksiyon dışında bir yol daha vardır. Isı, ışıma yoluyla da yayılabilir. Isı kaynağından çıkan ısı ışınları, çarptıkları yüzeyde yine ısıya dönüşür. Buna maddenin ısıyı soğurması denir. Soğurucu maddeler çabuk ısınırlar. Bu olaya verilebilecek en güzel örnek mikrodalga fırınlarıdır. Mikrodalga fırınlarına konan nesneler ısı ışınlarıyla pişirilir.

Isı, bazı cisimler tarafından soğurulduğu gibi, bazı yüzeylerden de yansıyabilir. Parlak yüzeyli levhalara çarpan ısı ışınları, yüzeyden yansıyarak başka cisimlere ulaşabilirler. Isının bu durumda ışık gibi davrandığını düşünebilirsiniz. Örneğin elektrikli sobaların dirençli tellerinin arkasına konan parlak metal levhalar, ayna gibi davranarak ısı ışınlarının yansıtılmasında kullanılır.

Isıyı yansıtan ve soğuran maddeleri ve renkleri bilmek, bize, ısıdan yararlanmayı ya da korunmayı sağlar. Örneğin sıcak mevsimlerde açık renkli giysiler giyilirken kış aylarında ısıyı soğuran koyu renkler giyilir. Böylece güneşin yaydığı ısıdan mümkün olduğu kadar çok yararlanılır.

Kış aylarında ısı enerjisi elde edilen yakıtlar hem pahalı, hem sınırlı, hem de çevre için zararlıdır. Bu yüzden, ısı yalıtımı yapılmalıdır.

Yalıtım yapmak için, ısıyı kolay iletmeyen maddeler kullanılır. Bunlara "yalıtım maddeleri" denir. Ahşap, cam yünü, plâstik köpük, hapsedilmiş durgun hava, amyant gibi malzemeler ısı yalıtımında kullanılan malzemelerdir. Binalarda ısı kaybı en çok çatı ve pencerelerde olur. Pencerelerin çift cam olması ısı kaybını önler. Tavandan ısı kaybını önlemek için çatıya cam yünlü levhalar yerleştirilir. Duvarlar örülürken tuğlalar arasında ya hava boşluğu bırakılır ya da plâstik köpük kullanılır. Yalıtım için harcanan para, aslında, ısı kaybını önlemek için yapılacak en iyi yatırımdır.

İLGİLİ KONULAR

Isı