Padişah III. Selim döneminde, ordu ve devlet yönetiminde yenileşmenin sağlanabilmesi için, Avrupa örnek alınarak birtakım ıslahat hareketleri yapılmıştır. Tüm bu ıslahat hareketlerine Nizam-ı Cedit (Yeni Düzen) hareketi denir. Nizam-ı Cedit aynı zamanda III. Selim'in kurduğu ordunun da adıdır. Ordunun yenileştirilmesi ve modernleştirilmesi için birtakım işler yapıldı.

Yurt dışından, özellikle Fransa'dan, uzman subaylar getirildi. Selimiye kışlaları kurulup Kara ve Deniz Mühendishaneleri geliştirildi. Dış siyasete önem verildi. Paris, Viyana ve Londra'da büyük elçilikler açıldı. Yabancı dil öğrenimi ve kültür hareketlerine önem verildi. Çeşitli teknik eserler Türkçeye çevrildi. Bu ıslahatlar kimi çevrelerce, özellikle de yeniçeri ocağı tarafından hoş karşılanmadı. Kabakçı Mustafa İsyanı sonunda III. Selim tahttan indirildi. Yerine IV. Mustafa padişah oldu. III. Selim öldürüldü. Nizam-ı Cedit kaldırıldı.

Karlofça Antlaşması sonucunda Avrupalıların kendilerinden üstün ve ileri duruma geldiklerini anlayan Osmanlılar tekrar bir yenileşme hareketine girdiler. Özellikle askerlik, bilim ve teknikte meydana gelen ilerlemelerden yararlanmak istediler. III. Ahmet'in padişahlığı zamanında sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ile yenileşme hareketleri başlatıldı. Bu dönemde barış sağlandı ve eğlenceye çok büyük önem verildi. I. Mahmut ve III. Mustafa dönemlerinde özellikle askeri alanlarda ıslahata önem verildi. I. Abdülhamit kendinden önce başlatılan ıslahat hareketlerini devam ettirdi. Fakat tüm bu düzenlemeler iç ve dış engellenmeler sonucunda başarılı olamamıştır.

19. yüzyılda yapılan ıslahatlar, daha önceki yüzyıllarda yapılanlardan oldukça farklıdır. Bu dönemde devlet ve toplum hayatının yalnızca tek taraflı olarak ele alınamayacağı görülmüş, eğitim, kültür, yönetim, ekonomi, insan hakları ve askeri konularda yenilik yapılmasının gerekli olduğu anlaşılmıştır. Bu dönemde yapılan ıslahat hareketleri şu şekilde sıralanabilir:

1- II. Mahmut'un ıslahat hareketleri,

2- Tanzimat Fermanı,

3- Islahat Fermanı,

4- I. ve II. Meşrutiyet

II. Mahmut, Osmanlı toplumundaki ıslahat hareketlerini geleneksel çizgisinden çıkarmış, tamamen batı kaynaklı yenilikler yapmıştır. Eski kurumları koruma ve geliştirme anlayışını tümüyle ortadan kaldırıp, yenilerini koyma anlayışı getirilmiştir. Bu çalışmalar birçok düşünce akımlarının doğmasına da neden olmuştur. Tanzimat ve Cumhuriyet'e kadar uzanan etkileri olmuştur. Bu dönemde özellikle yasa çıkarılmaya önem verilmiştir. Tanzimat Dönemi Abdülmecit ve Abdülaziz'in tüm dönemini kapsar. Islahat Fermanı'yla, din farkı gözetilmeksizin, bir Osmanlı vatandaşı bilinci oluşturulmaya çalışılmıştır. I. Meşrutiyet'in ilânıyla birlikte, anayasal düzene geçme çabaları başlamıştır. Bu anayasaya göre, padişahın bazı yetkileri kısıtlanarak, Mebuslar meclisine yüküm ve sorumluluklar kazandırılmaya çalışılmıştı.

II. Mahmut'la başlayan yenilik hareketleri yeterince gelişememiştir. Tüm bu düşünce ve çabalar Mustafa Kemal'in ilke ve inkılâplarıyla son şeklini almış ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti düzeninde uygulanabilmiştir.

İLGİLİ KONULAR

Osmanlı Devleti