son peygamber hazret-i Muhammed’e gönderilen din. Bütün hurâfelerden, efsânelerden temizlenmiş olan, yalancı kerâmetleri reddeden, insanları günahkâr değil, aksine Allahın kulu ve doğuştan günahsız olarak kabul eden, onlara hayatta çalışma ve iyi yaşama imkânını veren, bedenin ve ruhun temizliğini emreden İslâmiyet, en son ilâhî dindir.

İslâm, lügatte, “sulh ve sükûnet, selâmet, barış ve tek olan Allah’a, kendini tamâmıyle teslim etmek” demektir.

Terim olarak ise; “Cebrâil ismindeki melek vâsıtasıyle sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâma gönderdiği, insanların dünyâda ve âhirette rahat ve mesut olmalarını sağlayan usûl ve kâideler” olarak târif edilir. İslâmiyet, mîlâdî 610 senesinde Mekke’de Muhammed aleyhisselâma Allahü teâlâ tarafından gönderilmeye başlanmış, bu vahiyler 23 sene sürmüştür.

İslâm dîni, bütün zamanlara, mekanlara ve bütün insanlara gönderilmiştir. O, evrenseldir. Bu durumda İslâmiyet, bir ırkın, bir sınıfın ve zümrenin dîni değildir. O, bütün milletlerin, toplumların ve sınıfların dînidir. Bu bakımdan Allah, “Rabbülâlemin”, yâni âlemlerin Rabbi’dir. Başka dinlerde olduğu gibi yalnız O dînin mensuplarının Allah’ı değildir. İslâm dîninde Peygamber, tıpkı bizim gibi bir insandır. Fakat kusursuz (mâsum)dur. Allah O’nu, kendi emirlerini bütün insanlara bildirmek için seçmiştir.

İslâm dîni, hazret-i Muhammed’in bu dîni bildirmeye başlayıncaya kadar gelmiş olan bütün peygamberleri tanır. Bunların hepsini sever ve hürmetle anar.

Her asırda gönderilen peygamberler insanları doğru yola dâvet etti. Peygamberlere uyanlar kurtuldu, uymayanlar ise sapık yollara düştüler. Çünkü rehbersiz doğruyu bulmak mümkün değildir. Bütün peygamberler, aynı îmânı bildirmişler, tek olan Allah’a inanmayı, O’na ibâdet etmeyi ve O’nun mahlûklarına karşı nasıl davranılacağını göstermişlerdir. Esâsen eski din kitaplarında ve hakîki İncil’de bir son Peygamberin geleceği yazılıdır. Hazret-i Muhammed en son peygamberdir ve O’ndan sonra bir daha peygamber gelmeyecektir.

Hazret-i Muhammed’in Allah’ın peygamberi olduğuna inanmak demek, O’nun bildirdiği Kur’ân-ı kerîmde yazılı olan emirlerin ve yasakların hepsinin Allah’ın emirleri ve yasakları olduğuna inanmak, hepsini kabul etmek, beğenmek demektir. Böyle inanan kimse, bunlardan bazılarına uymazsa, îmânı bozulmaz. Müslümanlıktan çıkmaz. Fakat bunlardan birine bile uymadığına üzülmez, hatta bu hali ile öğünürse, Peygambere inanmamış olur, îmânı bozulur, dinden çıkar. Uygunsuz hareketinden dolayı Allah’a karşı boynu bükük, kalbi üzüntülü olursa, îmânının kuvvetli olduğu anlaşılır.

İslâmiyette türlü âyinler, dinde reformlar, türlü yortular yoktur. İslâm dîni, insanların dürüst ve nâmuslu yaşamalarını esas tutmuştur. İbâdet için emrettiği zamanlar kısadır. İbâdet bir âdet olarak değil, Allahın huzuruna çıkıp, O’na cânı gönülden şükretmek ve O’na yalvarmak için yapılmaktadır. Gösteriş olarak yapılan bir ibâdeti Allah kabul etmez. Kur’ân-ı kerîmde de meâlen: “Kimseye yardımı dokunmayan ve açı doyurmayan, fakat yalnız namaz kılanlara ne yazık! Onlar kıldıkları namazdan gâfil olanlardır, onlar gösteriş yapanlardır.” (Mâûn sûresi) buyrulmaktadır.

İslâm dîninin kitâbı, Kur’ân-ı kerîmdir. Kur’ân-ı kerîm, hazret-i Muhammed’e Allah tarafından indirilmiş ve kendisi tarafından insanlara tebliğ olunmuştur. Kur’ân-ı kerîmin âyetleri büyük bir dikkatle zaptedilmiş ve bir harfi bile değişmeden, bugüne kadar gelmiştir. Hiçbir dîni kitap, Kur’ân-ı kerîm kadar beliğ değildir. Aradan on dört asır geçmiş olmasına rağmen bugün de, o berraklığını muhâfaza etmektedir. (Bkz. Kur’ân-ı Kerîm)

İslâm dîni, ruh ve beden temizliği esası üzerine kurulmuştur. İslâmiyet bu ikisini eşit tutar. Eski dinlerin görünür ve görünmez bütün iyiliklerini İslâmiyet kendinde toplamıştır. Bütün saâdetler, muvaffakiyetler ondadır. Yanılmayan, şaşırmayan akılların kabul edecekleri îmân, ibâdet esasları ve güzel ahlâktan ibârettir.

İslâmiyetin içinde hiçbir zarar yoktur. İslâmiyetin dışında hiçbir menfaat yoktur ve olamaz. İslâmiyet insanların sevişmelerini, yardımlaşmalarını, kardeşçe yaşamalarını, memleketleri imar ve insanları mânevî ve maddî olarak yükseltmeyi emretmekde, Allahü teâlânın emirlerini büyük bilip saygı göstermeyi ve mahlûkata merhameti, vatanını, bayrağını sevmeyi, kânunlara isyan etmemeyi istemektedir. Nefsin temizlenmesini temin etmekte, kötü huyları iyi huylardan ayırarak iyi huyları emretmekte, kötü huyları ise şiddetle yasak etmektedir. Gayri müslim vatandaşlarla ve iyi, kötü herkesle iyi geçinmeyi, her bakımdan iffet ve hayâyı, tam sıhhatli olmayı istemektedir. Müslümanların, başkalarının malına, canına, namusuna, şeref ve itibarına el, dil, fiil, resim ve yazı ile saldırmaları kesinlikle yasaktır. Yalan, iftira, gıybet, hasetlik, düşmanlık reddedilmiştir. İslâm dîni, herkese karşı edepli, saygılı olmayı, ana babaya, akrabaya, arkadaşlara, muhtaçlara dâimâ müşfik, merhametli, iyilik edici olmayı, hayvanların dahi hakkını gözetmeyi, cömert olmayı, israftan sakınmayı emretmektedir. Tembellik ve boşa vakit geçirmeyi yasaklamıştır. Zirâate, ticârete, sanâyiye, sanata, ilme, fenne, tekniğe, endüstriye lâyık olduğu üzere ehemmiyet verir. İnsanların yardımlaşmalarını, birbirlerine hizmet etmelerini istemekte; dîni, vatanı, inanışı başka olanların canlarını, mallarını ve nâmuslarını korumayı mecbur edip, bunlara saldırmayı kesinlikle yasaklamaktadır. Fertlerin, evlâdın, âilenin ve milletlerin haklarını ve vazifelerini öğretmekte, dirilere, geçmişlere, geleceklere, herkese karşı bir hak ve mesuliyet gözetmektedir. Bir hadîs-i şerîfte buyruldu ki: “İslâmiyet, Allahü teâlânın emirlerini tâzim etmek, büyük bilmek ve O’nun yaratıklarına da acımak, merhâmet etmektir.”

İslâmiyet; insanın hem rûhî, hem de maddî refâhını temin edecek bir ahlâk getirmiştir. Bu mukaddes din, sâdece fert ile Allah arasında râbıta kurmakla kalmayıp, fertlerin birbirlerine, hattâ insanlık câmiasına karşı haklarını ve vazifelerini temin eden, hep ileriyi gösterir, ileriyi ister ve ilericidir. İlericiliğin ve dinamizmin mümessilidir. Bu din, insan ruhunu ve bütün insanlığı saâdete kavuşturacak prensiplerden ibârettir. Sosyal adâlet esasları üzerine kurulmuştur. İslâmiyette sınıflaşma yoktur. Müslüman olan herkes aynı haklara, aynı îtibâra sâhiptir. Adâlet karşısında devlet reisi de, çoban da eşit haklara mâliktir ve eşit mesuliyetler taşır. Bir kişinin veya belli bir cemiyetin değil, bütün insanlığın hür ve medeni bir hayat seviyesine ulaşmasını emretmekte, bunun için de sosyal adaleti esas tutmaktadır. Ancak İslâmiyetin bildirdiği sosyal adaletin, sosyalizm ve komünizmle hiçbir alâkası yoktur. (Bkz. Adâlet)

İslâmiyet, komünist ve kapitalist düşüncelerin tam ortasını bildirmiş, bir yandan zenginlerin fakirlere yardımını emretmiş (zekat gibi) bir yandan da bütün insanları biraraya getirerek (hac gibi), fakat aynı zamanda onların dürüst olmalarını sağlayacak, yâni disiplini de koruyarak dünyada düşünülebilen en mükemmel sosyal hayâtı tâyin etmiştir.

Allahü teâlâ,İslâm dînini hayatın yürümesini, ihtiyaçların değişmesini karşılayacak, terakkileri sağlayacak esaslar üzerine kurmuştur. İslâmiyet insanların mukadderâtını, muayyen, müstekâr, hiç değişmeyecek olan sağlam bir adâlet temeline bağlamıştır. Halkın mukadderâtını tesâdüfe, şansa değil, beyaza-siyaha ve doğuya-batıya yayılan eşit haklara, âdil hükümlere bağlamıştır. İslâmda, modern ilimlerle tezata düşen (zıt gelen) hiçbir nokta yoktur. Emir ve telkin ettiği bütün hususlar, tamâmıyle mantıkî ve akla uygundur. Fen adamlarının hayatları boyu uğraşmalarının sonucunda elde ettikleri ilmî gerçekler, İslâmiyete tam uygun çıkmakta, diğer dinler ise bu hakikatlere ters düşmektedir.

Bozulmuş olan diğer dinler, yalnız mâneviyâta hitap eden bir takım mistik ideallerle doludur. Bunların hakikî hayat ile hiçbir ilgisi yok gibidir. Halbuki İslâm dîni, insanın hayatta ne yapması gerektiğini de öğretir. İslâm dîninin emirleri, insana yalnız âhirette değil, aynı zamanda dünyâda da hayatın her safhasında doğru yolu gösterir. İslâm, tamâmıyle tarafsız ve ancak insanların iyiliğini isteyen, yüce Allah’a kul olmayı emreden bir dindir.

İslâmiyette îmân esasları: İslâmiyet insanlardan ilk önce îmân etmelerini ister. Îmân, hazret-i Muhammed’in Allahü teâlâdan bildirdiklerine kalple kabul etmek, dil ile söylemektir. İslâmiyete ilk giriş Kelime-i şehâdeti söylemek ve mânâsına inanmakla olur. Kelime-i şehâdet “Eşhedü en lâ ilâhe illallâh ve eşhedü enne Muhammeden abdühü ve resûlüh” sözüdür. Mânâsı “Yerde ve gökte Allah’tan başka ibâdet edilmeye hakkı olan ve tapınılmaya lâyık hiçbir varlık yoktur. Hakîki mâbûd (ibâdet edilmesi gereken) Allahü teâlâdır.” demektir. Böyle inanan kimse, mümin ve Müslümandır. Müslüman olmak için Kelime-i şehâdeti bir din görevlisinin yanına gidip söylemek şart değildir. Böyle bir uygulamanın bulunması, din görevlisinin Müslüman olacak kimseye yardımcı olması içindir.

Kelime-i şehâdeti söyleyip, mânâsına inanan kimsenin aslında Kelime-i şehâdetin mânâsı içerisinde mevcut olan şu altı esâsı da öğrenip inanması gerekir. Bunlar: Allahü teâlâya, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, âhiret gününe, kazâ ve kadere (hayrın ve şerrin Allahü teâlâdan geldiğine) inanmaktır. (Bkz. Âmentü)

İslâm dînine girmiş olanlara, yâni Müslümanlara farz olan, muhakkak yapılması gereken beş esas vazife vardır: Bunlar, tek Allah’a ve O’nun Peygamberi ve kulu olan hazret-i Muhammed’e inanmak, namaz kılmak, Ramazan ayında oruç tutmak, hacca gitmek ve zekât vermektir. Bu beş esasa “İslâmın binâsı” (yâni şartlar) denir.

İslâm dininde, insana, gücü yetmeyeceği, altından kalkamıyacağı bir şey emredilmemiştir. Sıhhatini feda ederek, hastalanarak ibâdet etmeyi, Allahü teâlâ hiçbir zaman istememiştir. Allah, çok kerîm, gafûr ve rahîmdir. Tövbe edenleri affedici ve merhametlidir.

Namaz, günde beş defa yapılan dînî vazifedir. Namaza başlamadan evvel abdest almak, yâni elini, yüzünü, kollarını, ayaklarını yıkamak, başını mesh etmek lâzımdır. Günde beş defa bu vazifenin yapılması, normal çalışmaya mâni olmaz. Namaz, câmiye gitmeden her yerde yalnız kılınabilir. Su bulunamazsa ve hastalık özrü varsa toprak ile “teyemmüm” adı verilen tarzda abdest almak mümkündür. (Bkz. Namaz, Abdest, Teyemmüm)

Oruç, senede bir ay, yalnız gündüzleri yemek ve içmekten uzaklaşmak demektir. Bunun mânâsı, insanlara açlığın ve susuzluğun ne demek olduğunu da öğretmektir. Oruç, toklara, aç insanın neler çektiğini hatırlatır. Aynı zamanda nefse hâkim olmayı sağlar. Oruç tutma zamanı Kamerî aylara göre tâyin edildiğinden, her sene (şemsî sene hesâbıyla) evvelki seneye göre 10-11 gün evvel gelir. Bu sebepten, yaklaşık otuz üç sene içinde her mevsimde oruç tutmak mümkün olur. (Bkz. Oruç)

Zekât, serveti yerinde ve fıkıh kitaplarında bildirilen ihtiyacından fazla malı ve geliri olan Müslümanın, elindeki toplu kazancın yüzde iki buçuğunu, yâni kırkta birini senede bir defa, muhtaç olanlara vermesi demektir. Bu farz, varlıklı Müslümanlar içindir. Kazancı ancak kendi geçimine yeten kimseler, yâni zengin olmıyanlar zekât vermez. (Bkz. Zekât)

Hac ise, hiçbir borcu bulunmayan ve seyâhatteyken âilesinin nafakasını (geçimini) onlara bırakabilen varlıklı kimselerin, ömründe bir kere Mekke şehrine gidip Kâbe’yi tavaf ve Arafat meydanında Allah’a duâ etmesi demektir. Bu da, bu şartlara hâiz olan Müslümanlara farzdır. (Bkz. Hac)

İslâmiyette din bilgileri “edille-i şer’iyye” denilen dört ana kaynaktan elde edilir. Bunlar:

1) Kur’ân-ı kerîm: Dînî hükümlerin birinci derecede kaynağıdır. Müslümanların mukaddes kitabıdır. Son îlâhî kitaptır. Önceki kitapların hükümlerini kaldırmıştır (Bkz. Kur’ân-ı Kerîm). 2) Sünnet: Peygamber efendimizin işleri, sözleri ve görüp de mâni olmadıkları şeylerdir (Bkz. Sünnet). 3) İcmâ: Bir asırdaki müctehid âlimlerin bir meselenin hükmü için sözbirliği etmeleridir (Bkz. İcmâ). 4) Kıyâs: Müctehid âlimlerin, dinde hükümleri açıkça bildirilmeyen işlerin hükümlerini açıkça bildirilenlere benzeterek anlamadır. (Bkz. Kıyas, İctihâd)

Bu dört ana delilden çıkarılan bilgilerin tamâmına fıkıh bilgileri denir. Fıkıh bilgileri başlıca dört ana kısma ayrılır: 1) İbâdetler; bunlar namaz, oruç, hac, zekat, kurban, sadaka-i fıtır ve cihaddır. 2) Muâmelât; kısmen medenî hukuk, amme hukûku, borçlar hukûku ve kısmen kişisel haller. 3) Münâkehat; medenî hukuk ve kişisel haller. 4) Ukûbât; cezâ hukûku, ahlâk ve görgü kurallarıdır. Bu bilgilerin teferruatını, şartlarını ve en doğru olarak nasıl edâ edilebileceği Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye kitabında geniş olarak çok güzel anlatılmıştır. Müslümanlar, Allah’a, Peygamberlere, kitaplarına, meleklere, âhiret gününe, hayır ve şerrin Allah’tan geldiğine ve ölümden sonra tekrar bir dirilme olacağına inanırlar. Esâsen diğer ilâhî dinler de, bunlara inanmayı emretmektedir. (Bkz. İmân,Âmentü)

İbâdette ihmal ve kusuru olanları âhirette Allahü teâlâ, dilerse affeder dilerse cezalandırır. Fakat başkasını aldatanlar, başkasının hakkını yiyenler, yalan söyleyenler, hilekârlık yapanlar, zulmedenler, adâletsizlik yapanlar, riyâkarlar, anasına-babasına ve büyüğüne itâat etmeyenler, âmirlerine, hükûmete isyan edenler. Başkasının hakkını yiyen veya başkasını aldatanlar, hak sahipleri ile helallaşmadıkça affedilmeyeceklerdir. Ancak husûsî hallerde (şehid olmak, müzdelîfe vakfesinde bulunmak, bol sadaka vermek) affolunabileceklerdir. Üzerinde kul hakkı olan kimseler, daha dünyâdayken pişman olarak, o kulun hakkını ödeyip, onunla helallaşmalı, sonra Allah’ın merhâmetine sığınmalı, bir daha böyle kötü harekette bulunmaktan çekinmeli, birçok iyilikler yaparak günahlarını affettirmeye çalışmalıdır. O zaman, cenâb-ı Hak, belki onların kusurlarını bağışlayacaktır. Bu ancak Allahın irâdesine bağlıdır. Kur’ân-ı kerîmde dâimâ Allah’ın çok merhâmetli ve affedici olduğu tekrarlanmakta olduğundan ümit olunur ki, cidden nedâmete gelip tövbe edenler ve hayırlı işler yaparak günahlarını affettirmeye çalışanlar, cenâb-ı Hakk’ın mağfiretine, bağışlamasına lâyık görülsün!

Cenâb-ı Hak meâlen; “Kim zerre kadar iyilik yapmışsa, onun karşılığını görür, kim zerre kadar kötülük yapmışsa onun da karşılığını görür.” (Zilzal sûresi: 3) buyurmaktadır ve bunu yalnız Müslümanlara tahsis etmeyerek, bütün insanlara âit kılmıştır. Yalnız insanlara iyilik etmek düşüncesi ile çalışarak, insanlığa faydalı keşifler veya işler yapmış, insanlara yardım için hayatını, sıhhatini tehlikeye koyarak, en güç şartlar altında çalışmış olan bir kimse bile, Müslüman olmayıp, kâfir olarak ölürse, iyilikleri onu küfrün cezâsından kurtaramaz. Fakat cenâb-ı Hakk’ın huzurunda her türlü fenalığı ve hilekârlığı yapan, yalan yere ibâdet eden münâfıkların cezâsı muhakkak bunlarınkinden daha çok olacaktır.

İslâmiyette inanılacak ve amel edilecek hususlarda doğru bir îtikât ve doğru bir amel gerekir. Bu îtikât ve amel, Peygamber efendimiz ve arkadaşlarının bildirdiği îtikât ve ameldir. Bu îtikât bilgilerine inanan ve amel bilgilerini yapana Ehl-i sünnet veya kısaca Sünnî denir. Bugün dünyâda Ehl-i sünnet olanlar inanılacak hususlarda iki imâma yâni İmâm-ı Mâtürîdî ile İmâm-ı Eş’arî’ye tâbidirler (Bkz. Ehl-i Sünnet). Amelî hususlarda ise Hanefî, Mâlikî, Şâfiî ve Hanbelî mezheplerine tâbidirler. Bu mezheplere ve imâmlara tâbi olmayan kimseler Ehl-i sünnetten değildirler.

Ehl-i sünnet îtikâdında olmayan Müslümanlara Ehl-i bid’at veya Ehl-i dalâlet denir. Bunlar 72 fırka (grup)dır. Bunlar îmânı gideren bir inanışın içine düşmedikçe yine Müslümandırlar. (Bkz. Bid’at Fırkaları)

İslâmiyet, kadınlara en büyük hakları vermiştir. İslâm dîninde birkaç kadınla evlenmek gibi bir emir yoktur. Bu hususta İslâm dîni, dörde kadar evlenmeye izin vermiştir. Bunu da ağır şartlara bağlamıştır. İslâm dîni zuhur ettiği zaman, Araplar istedikleri kadar kadınla, hiçbir hak tanımaksızın birlikte yaşarlar ve onlara köle muamelesi yaparlardı. İslâmiyet, kadınları bu feci vaziyetten kurtarmış, onların haklarını korumuştur. Peygamber efendimiz; “Cennet anaların ayağı altındadır.” buyurarak, yüce dînimiz kadınlara seçkin bir mevki vermiştir. Hak dinlerin dışında insanların uydurduğu hiçbir dinde kadınlara böyle bir hak tanınmamıştır.

İslâm dîni son dindir. Kur’ân-ı kerîm, ilk gününden bu güne kadar hiç bozulmadan, bir kelimesi bile değişmeden gelmiştir. Bu o kadar bârizdir (açıktır) ki, artık başka din gelmeyeceği, insanların dîni ihtiyaçlarının tamamıyla giderilmiş bulunduğu, İslâm dîninin hakîki Allah dîni olduğu kendiliğinden meydana çıkar.

Bir cümle ileİslâmiyet, insanın dünyâ ve âhiret saâdetini içinde toplayan en son ilâhî dindir. Nitekim Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîm’de meâlen buyuruyor ki:

Bugün size dîninizi ikmal ettim ve size ihsanda bulunduğum nîmetlerimi tamamladım. Sizin için din olarak İslâmı seçtim. (Mâide sûresi: 3)

Muhammed (aleyhisselâm)in getirdiğiİslâm dîninden başka din isteyenlerin, dinlerini Allahü teâlâ sevmez ve kabul etmez. İslâm dînine arka çeviren, âhirette ziyân edecek, Cehenneme gidecektir. (Âl-i İmrân sûresi: 85)

Doğrusu, Allah katında makbul olan din, İslâmdır. Kendilerine kitap verilen Hıristiyan ve Yahûdîler, hakikati bildikten sonra, aralarındaki ihtirastan dolayı, İslâm dîni hakkında ihtilâfa düştüler. Kim Allah’ın âyetlerini inkâr ederse, şüphe yok ki, Allah onun cezâsını çok çabuk görücüdür. (Âl-i imrân sûresi: 19)

İslâmiyetin emrettiği gibi îmân edip bu îmân ile ölenler, âhirette Cennete gidecektir. Cennet, Allahü teâlânın âhirette Müslümanları ebediyyen sayısız nimetlerle mükâfatlandıracağı yerin adıdır (Bkz .Cennet). Îmân etmeyenler ve îmânsız olarak ölenler, Cehennemde ebediyen cezalandırılacaklardır (Bkz. Cehennem). İslâmiyette mükâfat ve cezaları ancak Allahü teâlâ takdir eder. Hiçbir kulun O’nun takdirine karışmaya, beğenmemeye hakkı yoktur. Ancak peygamberler, evliyâlar, âlimler, şehidler, sâlih Müslümanlar, bülûğa ermeden ölen Müslüman çocukları, Allahü teâlânın izni ile Müslümanlardan günahkâr olanların affedilmesi ve sâlih Müslümanların da mükâfatlarının arttırılması için şefâat edeceklerdir. Âhirette buna kavuşmak için îmân ile ölmek şarttır.

İslâmiyet için ne dediler'

Asrımızın meşhur İngiliz ediplerinden olan Bernard Shaw (1856-1950): “Dünyâ için bir tek din seçmek gerekirse, bu muhakkak İslâm dîni olacaktır. Her devre hitap edecek kudrette olan biricik din, İslâm dînidir. Ben Müslümanlığın yarınki Avrupa’nın kabul edeceği din olduğunu söylüyorum.”

Lord Hadley: “İslâmın sâde, fakat nur içinde parlıyan büyüklüğünü gördükten sonra insan, karanlık bir dehlizden çıkıp, gün ışığına kavuşan bir adam gibi oluyor.”

Chatfeld: “Araplar, Türkler ve başka Müslümanlar, Hıristiyanlara karşı, batılı milletlerin, yâni Hıristiyanların Müslümanlara karşı uyguladıkları muamele ve gaddarlığın aynını yapmış olsalardı, bugün doğuda tek Hıristiyan kalmazdı.”

Dünyânın tanıdığı en büyük ilim adamlarından biri olan İskoçyalı Thomas Carlyle (1795-1881) seyâhat hâtırasında: “Almanya’da dostum Goethe’ye İslâmiyet hakkında topladığım bilgileri ve bu husustaki düşüncelerimi anlatmıştım. Goethe beni dikkatle dinledi ve en sonunda bana; «Eğer İslâm bu ise, hepimiz Müslümanız.» dedi.”

Hindistan devletinin istiklâl kahramanıGandhi (1869-1948): “İslâm, en azâmetli ve muzaffer günlerinde bile, mutaassıp olmamıştır. İslâmiyet, dünyâyı yaratana ve O’nun eserine hayran olmayı emretmektedir. Batı korkunç bir karanlık içinde iken, doğuda parlıyan göz kamaştırıcı İslâm yıldızı, azap çeken dünyâya ışık, sulh ve rahatlık vermişti. İslâm dîni yalancı bir din değildir. Hintlilerin bu dîni saygı ile incelemelerini isterim. Onlar da İslâmiyeti benim gibi seveceklerdir.”

Târihe dünyânın en büyük askerî dehâsı, aynı zamanda kıymetli bir devlet adamı olarak geçen Fransa İmparatoru Birinci Napoléon (1769-1821): “Öyle sanıyorum ki, yakında bütün dünyânın aklı başında kültürlü insanlarını biraraya toplayarak bir hükümet kurmak ve bu hükümeti İslâmiyet ile (Kur’ânda yazılı olan esaslara göre) idâre etmek imkânını bulacağım. Ancak, Kur’ânda yazılı olan esasların doğruluğuna inanıyorum. Bunlar insanları bahtiyarlığa götürecektir.”

İslâm Târihi, İslâm dîninin târihi, hazret-i Muhammed’in doğumu esas alınırsa mîlâdi 571, Allahü teâlâdan ilk vahyin gelmesi, yâni peygamberliğinin kendisine bildirilmesi başlangıç kabul edilirse 610, insanları İslâmiyete açıkça dâvet etmesi düşünülürse 613 senesinde başlar. Hicret; İslâm târihinin en mühim hâdiselerinden biri olup, İslâm takviminin başlangıcıdır. Hicret târihi mîlâdi 622’dir.

Din olarak İslâmiyetin hazret-i Muhammed’e O’nun tarafından da insanlara bildirilmesi 23 hicri senede tamamlanmıştır. Peygamberimize 610 yılında Mekke’de Hira Dağındaki mağarada gelen ilk vahiyle bildirilen âyet-i kerîmeler, Kur’ân-ı kerîmin İkra’ sûresinin ilk beş âyetleridir. Bu sûrede meâlen; “Ey Muhammed, yaratıcı Allahın adı ile oku! O, insanı pıhtılaşmış kandan yarattı. Oku, Allah büyük kerem (iyilik) sâhibidir. O, kalemle öğretir, insana bilmediklerini öğretir.” buyruldu.

En son gelen de Nasr sûresidir. Bu sûrede de meâlen; “Allah’ın yardımı ve zafer günü gelip insanların, Allah’ın dînine akın akın girdiklerini görünce, Rabbini överek tesbih et! O’ndan af dile! Çünkü O, tövbeleri dâimâ kabul eder.” buyrulmaktadır.

Bu ilk ve son gelen âyetler arasında, 23 seneye yakın zamanda bildirilen ve Kur’ân-ı kerîmde mevcut bulunan bütün âyet-i kerîmeler ile İslâmiyet insanlara dünyâ ve âhiret nizâmı olarak bildirilmiş, geçmiş ümmetlerden ve gelecekteki olacaklardan çeşitli bilgiler ve misaller verilerek bütün insanlardan dünyâ hayatlarında İslâmiyete tâbi olmaları istenmiştir. Peygamber efendimizin son haclarında deve üstünde 124.000 kadar sahabiye hitâben buyurdukları sözler de “Vedâ Hutbesi” ismiyle meşhur olmuştur (Bkz. Vedâ Hutbesi). Bu hutbe ile de İslâmiyet topluca ve öz şekliyle insanlara son bir kere daha tebliğ edilmiş ve uymaları istenmiştir. Böyleceİslâmiyetin gelmesiyle bütün dinler yürürlükten kalkmış, kıyamete kadar gelecek insanlara Allahü teâlânın yanında makbul olan yegâne dînin İslâmiyet olduğu bildirilmiştir.

İslâm dîni Allahü teâlâ tarafından Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâma gönderildi. Muhammed aleyhisselâm peygamberlerin en üstünü ve sonuncusudur. Babası Abdullah’tır. Mîlâdın 571 senesi Nisan ayının yirmisine rastlayan Rebiülevvel ayının 12. Pazartesi gecesi sabaha karşı Mekke’de doğdu. Doğumundan evvel babasını, altı yaşındayken annesini kaybetti. Yirmi beş yaşındayken Hadîce-tül-Kübrâ ile evlendi. Kırk yaşındayken bütün insanlara ve cinne peygamber olduğu bildirildi. Üç sene sonra herkesi îmâna çağırmaya başladı. Mîlâdî 622 yılında Allahü teâlânın emri ile Mekke’denMedîne’ye göç etti. Bu yolculuğuna “hicret” denir. İslâm târihinin en büyük hâdiselerinden biri olan hicret, İslâm takviminin başlangıcı olduğu gibi, ilk İslâm devletinin kuruluşunun da başlangıcıdır.

Muhammed aleyhisselâm bundan sonra Medîne’de İslâmiyeti yaymaya devam etti. Mekkeli müşriklerle hicretin ikinci senesinde Bedir, üçüncü senesinde Uhud, beşinci senesinde ise Hendek gazâlarını yaptı. Hicretin sekizinci senesinde Mekke fethedildi. Bu arada Arabistan’daki uzak ve yakın pekçok kabile reisleri ve guruplar gelerek Müslüman oldular. Çeşitli beldelere ilk İslam vâlileri tâyin edildi. Böylece İslâmiyet, Arap Yarımadasının tamâmına yayılmış oldu. Peygamber efendimiz hicrî 11 (M. 632) senesinde Rebiül-evvel ayının on ikinci Pazartesi günü vefât etti. Vefâtında 63 yaşındaydı. (Bkz. Muhammed Aleyhisselâm)

Dört halîfe devri: Peygamberimiz hazret-i Muhammed’in 632 (H. 11) târihinde vefâtından sonra, Eshâb-ı kirâm arasından; hazret-i Ebû Bekir (632/H.11-634/H. 13), hazret-i Ömer (634/H.13-644/H.23), hazret-i Osmân (644/H. 23-656/H.35), hazret-i Ali (656/H.35-661/H.40) sıra ile halîfe seçildiler. Böylece dört halîfe devri başladı. Bu devir otuz yıl kadardır. Bunlar Peygamber efendimizin vazîfelerini tam olarak yaptıklarından “Hulefâ-i Râşidîn” de denir. İslâm târihinde Dört Halîfe’yi Emevî halîfeleri tâkib etti. Dört Halîfe Devri (632/H.11-661/H.40), İslâmî fazîletlerin yaşandığı“Altın Çağ” olarak kabul edilir. Bu devirdeİslâm orduları Kuzey Afrika, Kıbrıs, Sûriye, Anadolu, Irak, İran içlerine seferlere çıktı. Buralarda pekçok ülke ve şehir fethederek, İslâmiyeti insanlara ulaştırdılar. Muhârebelerden alınan ganîmetler ile İslâm memleketleri îmâr edildi, Müslümanlar rahat ve huzur içinde yaşadılar. (Bkz. Dört Halîfe)

Emevîler: Dört Halîfe Devrinden sonra İslâm devletinin başına, halîfe (devlet başkanı) olarak hazret-i Muâviye seçildi. Onun Ümeyyeoğullarına mensubiyetinden dolayı devlet, “Emevîler” adı ile anıldı. Böyleceİslâm târihinde Emevîler devri başlamış oldu. Şam’daki Emevî halîfeleri 661 (H.41)den 750 (H.132)ye ve İspanya’daki Endülüs Emevî Sultanlığı da 756 (H.138)dan 1492 (H. 898) târihine kadar devâm etti. Şam’daki Emevî Halîfeliğini Abbâsîler devri tâkib etti.

Emevîler Çin, Orta Asya, Hazar ülkesi, Hindistan, bütün Orta Doğu ülkeleri, Kuzey Afrika’dan İspanya dâhil Avrupa içlerine kadar aralıklarla sekiz yüzyıl hüküm sürdü. Emevîler, İslâm dînini İspanya’dan Avrupa’ya soktu. Fas, Kurtuba ve Gırnata üniversitelerini kurup, batıya ilim ve fen ışıklarını yaydılar. (Bkz. Emevîler)

Abbâsîler: İslâm devleti başkanlığını(hilâfetin) Emevîler’den sonra hazret-i Peygamber’in amcası hazret-i Abbâs soyundan olan Ebü’l-Abbâs Abdullah es-Saffah ele geçirdi. 750/H. 132’de Abbâsîler devri başladı. Devletin başşehri Şam’dan Bağdat’a nakledildi. Irak’taki Abbâsî hilâfeti, 750 (H. 132)den 1256 (H.656)ya ve Mısır’daki Abbâsî hilâfeti ise 1257 (H. 656)den 1517 (H.923)ye kadar devâm etti. Abbâsîlerden sonra halîfelik, Osmanlı sultanlarına geçti.

Abbâsîler [750 (H. 132)-1517 (H.923)] devrinde, hicrî ikinci asırdan îtibâren Abbâsî halîfeleri adına hutbe okutan emirlikler ve devletler kuruldu. İslâm dîni, doğuda Büyük Okyanustan, batıda Atlas Okyanusu kıyılarına, kuzeyde Rusya içlerinden, güneyde Hind Okyanusu kıyılarına kadar yayılıp, üç kıtada İslâm devletleri hâkim oldu.(Bkz. Abbâsîler)

Osmanlı Devleti: En uzun ömürlü Türk-İslâm devletidir. Mısır’daki son Abbâsî halîfesinin 1517 (H. 923)de Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim Hana hilâfeti bırakmasından sonra, dünyâdaki bütün Müslümanların başı olmuştur. 1281 (H. 680)den beri Kayı Aşireti Reisi Osman Gâzi tarafından 1299 (H. 699)da Söğüt kasabasında kuruldu. İlk başşehirleri Yenişehir’di. Daha sonraları da 1326 (H. 726)da Bursa, 1364 (H.767)te Edirne, 1453 (H. 857)te İstanbul başşehir yapıldı. İslâm dîni ile idâre edildi. Osmanlı Sultanları 1517 (H. 923)de Yavuz Sultan Selim Hanın Mısır’ı fethetmeleriyle halîfeliğin de kendisine verilmesi üzerine bütün Müslümanların da halîfesi oldular. 1908 (H. 1326)de halîfelerin salâhiyetleri sınırlandı. Osmanlı Devletinin 1922 (H. 1340)de yıkılmasından sonra 1924 (H. 1342)te hilâfete de son verilerek, İslâm halîfeliği yeryüzünden kaldırıldı.

Osmanlı Devletinin hâkimiyeti Avrupa’da Viyana’ya, Asya’da Kırım, Kafkasya, bütün Ortadoğu ülkeleri, Afrika’da Kuzey Afrika, Hint ve Atlas okyanusları ile Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz, Adriyatik, Umman denizlerinde sürdü. Kıymetli âlimler yetişip, muhteşem ilim ve sanat eserleri inşâ edildi. (Bkz. Osmanlı Devleti)

Bu en büyük İslâm devletlerinden başka, İslâm târihi boyunca başlıca şu devletler kurulmuştur:

ARABİSTAN YARIMADASINDA

Kuruluşu Yıkılışı

Karmatîler 894 11. yy sonu

Ressîler/Yemen

Zeydî İmamları 9. yy. 1969

Süleyhîler 1047 1138

Resûlîler 1229 1454

Birleşik Arap Sultanlığı 1741 1964

Suudîler (Vehhâbiyye) 1746 Devam ediyor.

MISIR, SURİYE VE IRAK’TA

Kuruluşu Yıkılışı

Tolunoğulları 868 905

İhşidîler 935 969

Fâtımîler 909 1171

Hamdânîler 905 1004

Mezyedîler 661 1150

Mervânîler 983 1085

Ukaylîler 990 1096

Mirdâsîler 1023 1079

Eyyubîler 1169 15. yy sonu

Memlûkler 1250 1517

Kavalalılar 1805 1953

İSPANYA ve KUZEY AFRİKA’DA

Kuruluşu Yıkılışı

Endülüs Emevîleri 756 1031

Mülessimînler 11.yy. 12.yy ortası

Murâbıtlar 1056 1147

Muvahhîdler 1130 1269

Nasriler Beni Ahmer 1230 1493

İdrisîler 789 926

Rüstemîler 777 909

Ağlebîler 800 909

Zîrîler ve Hammâdîler 972 1152

Merînîler ve Vattasîler 1196 1549

Hafsîler 1228 1574

Fas Şerîfleri 1711 Devam ediyor.

Sunûsiyye 1837 1969

BATI ve ORTA AFRİKA’DA

Kuruluşu Yıkılışı

Gao Sultanlığı 1009 1593

Keita Sultanlığı 1200 1670

Timbuktu Sultanlığı 1336 1468

Bagirmi Sultanlığı 1512 1935

Vaday Emirliği 1635 1912

Tukulör (Sokoto) Sultanlığı 1801 Devam ediyor.

Futa Callon Emirliği 1692 1900

Adamava (Yola) Sultanlığı 1809 1901

Kaarta Emirleri 1670 1891

Bornu Sultanlığı 1097 Devam ediyor.

Kano Sultanlığı 998 1807

Katsina Sultanlığı 1554 1806

Nupe Sultanlığı 1531 1835

Kebbi Sultanları 1515 Devam ediyor.

Kano Emirleri 1807 Devam ediyor.

Dagomba Sultanları 1500 Devam ediyor.

Not: Devam edenler, prenslik şeklindedir.

İRAN, KIRIM, ORTA ASYA, AFGANİSTAN, HİNT YARIMADASINDA

Kuruluşu Yıkılışı

Bavendîler 665 1349

Müsâfîrîler 10.yy 11. yy.

Ravvâdîler 10.yy 1071

Ziyârîler 927 1090

Büveyhîler 932 1062

Şeddâdîler 951 1174

Kâkûyîler 1008 1119

Sâmânîler 819 1005

Tahîrîler 821 873

Saffârîler 867 1495

Harizmşahlar 10.yy 13.yy ortası

Karahanlılar 840 1212

Büyük Selçuklular 1038 1194

Artuklular 1102 1408

Zengîler 1127 1222

İldenizliler 1137 1225

Salgurlular 1148 1286

İsmâilîler/Haşşâşîler 1090 1273

Altınordulular 1227 1502

Çağataylılar 1227 1370

İlhanlılar 1256 1353

Muzafferîler 1314 1393

Celâyirliler 1336 1432

Timurlular 1370 1506

Karakoyunlular 1370 1468

Giraylar 1426 1792

Buhara Hanlığı 1428 1924

Şeybânîler 1500 1598

Kazan Hanlığı 1435 1552

Kasım Hanlığı 1445 1556

Astırhanlılar 1460 1556

Hive Hanlığı 1804 1924

Safevîler 1501 1732

Afşarlılar 1736 1786

Zendler 1750 1794

Kaçarlar 1779 1924

Pehlevî Şahlığı 1924 1979

İran Şiî Cumhuriyeti 1979 Devam ediyor.

Gazneliler 963 1186

Delhi Sultanlığı 1206 1555

Bengal Sultanlığı 1336 1576

Keşmir Sultanlığı 1346 1589

Behmenîler 1347 1527

Handeş Fârûkî Sultanlığı 1370 1601

Gucarat Sultanlığı 1391 1583

Cavnpûr Şarkî Sultanlığı 1394 1479

Malvâ Sultanlığı 1401 1531

Gürgâniye/Bâbürlüler 1526 1858

Haydarâbâd Nizâmlığı 18.yy 1948

Afganistan Şâhlığı 1747 1973

ANADOLU’DA

Kuruluşu Yıkılışı

Dânişmendliler 1072 1177

Saltuklular 1072 1202

Mengücekler 1072 1277

Türkiye Selçukluları 1077 1307

Dilmaçoğulları 1085 1192

İnaloğulları 1098 1183

Ermenşahlar 1100 1207

Çobanoğulları 1227 1309

Eşrefoğulları 13.yy. ortaları 1320

İnanoğulları/Ladik Beyleri 1261 1368

Sâhibataoğulları 1275 1341

Pervâneoğulları 1277 1322

Candaroğulları 1292 1462

Alâiye Beyleri 1293 1471

Karasioğulları 1297 1360

Germiyanoğulları 1300 1429

Hamidoğulları 1301 1423

Saruhanoğulları 1302 1410

Aydınoğulları 1308 1426

Eretnaoğulları 1335 1381

Dulkadiroğulları 1339 1521

Tâceddînoğulları 1348 1428

Ramazanoğulları 1352 1608

Akkoyunlular 1378 1508

Kâdı Burhâneddîn

Ahmed Devleti 1381 1398

İslâmiyet, aynı zamanda yeryüzünde en çok devlet kurmuş bir dindir. Günümüzde de bu en son ilâhî din hiçbir misyoner teşkilâtı olmadığı, propagandası için devlet hazineleri sarf edilmediği halde, başka dinden olan birçok insan tarafından benimsenmekte ve Müslümanların sayıları artmaktadır. Bilhassa Afrika’da bir çığ gibi büyüyen İslâmiyet, Amerika, Avrupa, Çin, Japonya gibi dünyânın her tarafındaki devletlerde hızla yayılmakta, Müslüman cemâatler teşekkül ederek câmiler ve çeşitli isimler altında İslâm cemiyetleri kurulmaktadır.

Bugün yeryüzünde bir milyardan fazla Müslüman yaşamaktadır. Yaklaşık 26 milyon km2 toprak üzerinde hüküm süren çoğunluğu Müslüman olan devletlerin bir kısmının isimleri şöyledir:

Afganistan, Bahreyn, Bangladeş, Borneo Sultanlığı, Birleşik Arap Emirlikleri, Cezayir, Çad, Güney Yemen, Kuzey Yemen, Endonezya, Fas, Gabon, Gambia, Gine, Gine-Bisseau, Irak, İran, Kamerun, Katar, Kuveyt, Libya, Lübnan, Maldivler, Malezya, Mali, Mısır, Moritanya, Nijer, Pakistan, Senegal, Sierra Leona, Somali, Suriye, Sudan, Suudi Arabistan, Tunus, Türkiye, Uganda, Umman, Ürdün, Yukarı Volta.

İslâm medeniyeti ve sanatı: İslâmiyet, bütün dünyanın üzerine kıyâmete kadar batmayacak bir güneş olarak doğmuştur. Bütün insanlığı yükselmeye, şeref ve îtibar sâhibi olmaya, sevgi ve kardeşliğe, huzura ve hürriyete dâvet eden bu güneş; dünyâdaki âfâkî (objektif) ve enfüsî (sübjektif) bütün putların karanlığını ilk ışıklarıyla berâber boğmuş; beyazı-siyahı, kadını-erkeği, câhili-âlimi, fakiri-zengini bir olan hakîkî mâbuda, yâni Allahü teâlâya kulluk yapmakta eşitliğe kavuşturmuştur. İnsanlar arasında kaba kuvvete, bâtıl inançlara, zulme, sahtekarlığa, soy-sop, mevki-makam ve zenginliğe dayalı olarak kurulmuş bütün sahte otoritelerin zâlim ve sömürücü saltanatlarına son vermiş, hakîki hâkim ve kudret sâhibi, âlemlerin Rabbi olan Allahü teâlânın dîni içinde emniyet ve adâlet tesis etmiştir. İslâmiyetin özü olan tevhid inancı (Lâilâhe illallah) ile, daha ilk kelimede halledilen bu fevkalâde büyük ve o derece yüksek işlerin kıymetini ve İslâm medeniyetinin mükemmelliğini anlamak için İslâmiyetin doğduğu yıllarda bütün dünyânın içinde bulunduğu pek acıklı hâli hatırlamak lâzımdır.

O yıllarda, mîlâdî 6 ve 7. asırlarda, Avrupa meşhur ortaçağ karanlığının en zifiri günlerini yaşıyordu. Papazların elinde oyuncağa çevrilmiş ve defalarca değiştirilmiş İncil, kilisenin insanlığa tahakküm ve zulmünü devam ettirebilmek için bir kalkan hâline getirilmişti. Hıristiyanlık dininde olanlar uydurma “teslis= üç tanrı” inancının saçmalığına kurban edilmekle kalmamış, ayrıca Allah’a ibâdet etmek, tövbe ve duâ etmek, O’ndan yardım dilemek için de Allah ile aralarına, tanrının vekili denilerek papalar sokulmuş, insanların önce îmân ve ibâdet noktasında kilise tarafından vicdanları esir alınmıştı. Diğer taraftan derebeyler, krallar, diktatörler elinde köle gibi çalıştırılan halk; can, mal, namus, adâlet, hak, hukuk emniyetinden uzak, boğaz tokluğuna çalıştırılıyor, sefil bir hayat sürüyordu. Fen bilgileriyle uğraşmak yasaklanmış, ilim-teknik ve sanatın izi yok olmuş, son derece iptidâî, temizlik mefhumunun bulunmadığı, salgın hastalıkların arkasının kesilmediği hayat şartları içinde; Avrupa kavimleri boyunları bükük, gelecekten ümitsiz, o günlerinden endişeli bir halde Doğu ve Batı (Bizans) Roma İmparatorlarının zâlim hakimiyetlerine teslim olmuşlardı. Avrupayla beraber Anadolu ve Kuzey Afrika topraklarını da hükmü altında bulunduran bu mutaassıp kilise ve zâlim derebeylik idaresi işbirliği, medeniyetin yolunu tıkayan en büyük engellerden biriydi.

Aynı asırlarda Asya kavimleri de Brehmen, Buda, Konfüçyüs gibi felsefeye dayalı putperestliklerin yanısıra bunların ve târihin derinliklerinden gelen eski inançların karışımlarından müteşekkil Şamanizm gibi isimlerle anılan inanç sistemlerinin hâkimiyeti altındaydı. Bâzı hayvanlardan, güneşe, yıldızlara, hatta ırmak ve göllere kadar birçok tanrı çeşidi içinde bunalıyor, bocalıyor ve çâresizlik içinde kıvranıyordu. İran’da yerleşmiş olan Mecusilik, ateşi tanrı tanıyor, çeşitli hayvanlara ve hayali varlıklara kutsallık izafe ediyordu. Buralarda da din adamı denilen büyücü ve kâhinlerin insanlık üzerindeki tahakkümlerinin yanısıra bilhassa Güney Asya’da çeşitli sınıflara bölünen insanlar racaların, asillerin, varlıklı olanların boyunduruğu altında köle gibi kullanılıyordu. Kadınlar orta malı yapılmış, sosyal hayatta adâlete, hukuka yer verilmeyerek, îtirâza tahammülü olmayan otoriteler cemiyeti eziyor, sömürüyordu.

Afrika kavimleri ise tamâmen iptidâî, vahşî bir hayat sürüyor, türlü çeşitli totemlere dayalı gülünç inançlar içinde medeniyetten habersiz, dünyâdan geçip gidiyorlardı.

Çeşitli yerlere dağıtılmış bulunan Yahûdîler, İsâ aleyhisselâm vâsıtasıyla Allahü teâlânın yürürlükten kaldırdığı muharref Tevrat’a inat ve ısrarla bağlılıklarını sürdürüyor, gittikleri her yere kin, hased ve düşmanlık tohumları ekiyorlardı. İncil’i tahrif etmişler, Hıristiyanlığı bozmuşlar, insanlık arasına türlü fitne ve fesatlar sokmuşlardı. Devlet hâline gelemedikleri için toplu halde yaşadıkları yerlerde, kendi cemiyetlerinde ekalliyat (azınlık) psikolojisi ve diğer kavimlere duydukları düşmanlık ateşi içinde yaşıyorlar, bütün insanlığı köle gibi kullanacakları günün hasreti ile yanıyorlardı. Mûsevîlik, tamamen bozulmuş, yalnız Yahûdî ırkından olanların girebildikleri millî bir din hâline sokulmuştu.

Arabistan kavimlerinin durumu da içler acısıydı. Başta mübârek Hicaz toprakları olmak üzere, bütün Arabistan Yarımadası başına buyruk kabilelerin kendi aşiret kânunlarına göre yaşadığı bir bölge hâline gelmişti. Her kabilenin kendine mahsus bir putu olup, ona tapınıyorlardı. Allah’ın evi olan Kâbe’yi 360’dan fazla putla doldurmuşlardı. Kaba kuvvet, soyla övünme, fâiz, kumar, kan davası, fuhuş, kadınların orta malı olarak kullanılması, hatta kız çocuklarını diri diri toprağa gömmeye varacak kadar vahşetler içinde çalkalanıp durmakta olan Arabistan yarımadası kavimleri, bir devlet bile kuramayacak, kâh Rumların kâh Acemlerin vesâyeti altında ilimden, medeniyetten bîhaber yaşıyorlardı. Çöllerde yaşayanları hayvancılık, şehirlerde olanları da ticâretle meşgul idiler. Aralarında îtibâr gören ve fevkalâde ilerledikleri tek sâha “hitâbet-edebiyat” bilgisiydi.

İslâmiyet, böylesine karanlığa gömülmüş bir dünyâ ve yolunu şaşırmış insanlığa tebliğ ettiği tevhid inancı ile yalnız Kâbe’deki 360 putu değil, bütün dünyâda çeşitli inanç, felsefe ve tanrı isimleriyle insanların inanmaya ve tapınmaya zorlandıkları her çeşit putu devirmiştir. Yaratılmışların en şereflisi olan insana yaratanından (Allahü teâlâdan) en son, en açık ve en kesin bir şekilde son peygamber hazret-i Muhammed vâsıtasıyla gelen bu dâvete koşanlar, kendileri gibi birer mahluk olan nesnelere esir olmaktan kurtulup hakîkî hâlıka, yaratana kul olmak şeref ve hürriyetine kavuşmuşlardır. İslâm medeniyetinin zirvesini teşkil eden bu îmânla, Hâlık (yaratıcı) ve mahlûk (yaratılmış) kesin olarak birbirinden ayrılmış, Müslüman olanların gönülleriyle beraber zihinlerini de her türlü karışıklık, bulanıklık ve istifhamdan kurtaracak safiyet ve berraklığa kavuşturmuştur.

İslâm dîninin diğer îmân, ibâdet ve ahlâk esasları da insanların ruh ve bedenlerini, hal ve hareketlerini olgunlaştırarak medeni bir cemiyet hayatı kurmuştur. Adâlet, bu cemiyet hayatının en mümtaz vasıflarından biri olmuş, devlet başkanı da çoban da adâlet karşısında aynı haklara sahip olmuşlardır. Başka dinden, milletten olanlar da bu adaletten en geniş ölçüde faydalanmışlar, o kadar ki, Müslüman idâresi altında yaşamaya can atmışlardır. Çalışanın ücretinin tam ve zamanında verildiği, fakir, âciz, kimsesiz, yetim ve zavallıların ihtiyaçlarının temin edilerek korunduğu, sosyal adâleti esas alan hoşgörü, kardeşlik, karşılıklı sevgi, saygı, hakkaniyetle bezenmiş bir sosyal hayat, Müslüman cemiyetlerine mesut ve huzurlu bir dünya hayatı yaşattığı gibi ebedî olan âhiret saâdetini de kazandırdı. Ruh ve beden temizliği, bu dînin temel esaslarından olarak mensuplarını her türlü pislikten uzaklaştırdı. İlme ve ilim adamlarına verilen kıymet ile cehâlet yok edilerek ilimde ve teknikte kısa zamanda çok büyük merhâleler katedildi.

Yirmi sene gibi kısa bir zamanda Arabistan halkını dünyâda bir benzeri görülmemiş üstünlüklere, yüksekliklere ve medeniyete kavuşturan İslâmiyet, otuz sene gibi çok kısa bir zamanda da Mezopotamya, İran ve Hindistan içlerine, Anadolu’ya, Mısır ve Kuzey Afrika’ya, Kıbrıs’a kadar yayılarak büyük İslâm devletleri kuruldu. Daha sonraki asırlarda Afrika içlerine, İspanya’ya, Avrupa içlerine götürülen İslâm dîni ve medeniyeti, gittiği her yerde insanlara adâlet ve emniyet, huzur ve saâdet dağıttığı gibi ilmin ve tekniğin en son mahsullerini de bol bol saçtı. Şehirler îmar edildi, yollar açıldı, hastahâneler, üniversiteler, hanlar, hamamlar, çeşitli vakıf eserleriyle beldeler îmar edildi, güzelleştirildi. İnsanların hayat seviyesi yükseltildi. Hicaz başta olmak üzere Halep, Şam, Bağdat, Kahire, Trablusgarp, Gırnata, Konya, Bursa, İstanbul, Edirne, Belgrad, Sofya, doğuda Mâverâünnehir şehirleri Horasan, Buhara, Semerkand ve Haydarâbâd, Delhi gibi Hind şehirleriİslâm medeniyet ve sanatından en çok nasiplenen şehirler oldu. Kubbelerin hâkim olduğu bir mîmârî tarzıyla yapılmış câmiler, medreseler, saraylar, sosyal tesisler ile süslenen bu şehirler, yetiştirdikleri ilim ve fen adamlarıyla insanlığa ışık saçtılar. Bu, öyle yüksek ve nimetlerini her yere bol bol saçan öyle cömert bir medeniyet oldu ki, bugün Müslümanların elinde olmayan şehirlerde Hıristiyanların ve dinsizlerin yaptıkları olanca tahribâta rağmen hâlâ haşmetleriyle ayakta durmaktadırlar.

Ayrıca Müslümanların matematik, astronomi, kimya, tıb, botanik, coğrafya gibi ilim dallarında gösterdikleri maharet ve buluşları Avrupa rönesansının ve bugünkü dünyâ ilim ve tekniğinin temeli oldu. Müslüman âlimlerin göz ameliyatından çiçek aşısına, matematik kâidelerinden astronomi hesaplarına, kan deveranından eczâcılığa kadar her sahada ulaştıkları yüksek seviye, İslâm medeniyetini süsleyen kıymetli mücevherler gibidir. Edebiyat, mîmârî, tezhip, hat, çinicilik, hattatlık, oymacılık, kakmacılık sahalarında ortaya konulan mümtaz eserler, bugün de bütün dünyânın hayranlık ve takdirlerini toplamaktadır. (Bkz. İlim)

İslâm devletlerinin devlet teşkilâtı, idârî prensipleri bugün de ilmî tez konuları yapılarak incelenmekte, birçok esaslar alınarak Avrupa ve Amerika devlet idâresi sistemlerinde kullanılmaktadır. İslâm devletlerinde toprak en verimli usûller ve en yeni âletlerle işlenmiş, dokumacılık, demir-çelik mâmülleri, bakır işlemeleri, kurşun, kalay gibi mâdenlerden faydalanma zamanlarına göre modern usûllerle yürütülmüştür.

Gerçek mânâsıyla “beldelerin îmar edilmesi, insanların mânen ve maddeten yükseltilmesi” olan medeniyet, âlemşümûl bir şekilde denilebilir ki, yalnız İslâm medeniyeti ile yaşanmıştır.