eğitimci, yazar ve hattat. Babası Mucurlu Baltacıoğlu İbrâhim Edhem Efendi; annesi, Düzceli Hamdûne Hanımdır. 28 Şubat 1886’da İstanbul’da doğdu.

İlköğrenimden sonra Ortaöğrenimini Fevziye Rüşdiyesinde yaptı. Vefa İdâdisini bitirdi. Dârülfünûn-ı Osmâninin tabiiye şûbesine girdi. Kadri Efendiden hüsn-i hat (güzel yazı) dersleri aldı. Darülfünûn’da talebeyken Divân-ı Hümâyûn kâtipliğine memur olarak girdi. Bir müddet hat hocalığı yaptı. 1908’deDârülfünûn’u bitirdikten sonra Dârülmuallimîn-i İbtidâiyye (İlköğretmen Okulu)ye hat hocası tâyin edildi. Bir müddet burada vazife yaptıktan sonra pedagoji ve el sanatları konularında incelemelerde bulunmak üzere Avrupa’ya gönderildi. Fransa, İngiltere, Belçika, İsviçre ve Almanya’daki okullarda araştırmalar yaptıktan sonra 1911’de yurda döndü. Dârülmuallimîn’deki vazifesine devam etti, Dârülmuallimîn’i batı sistemine göre yeniden düzenlemekle vazifelendirildi. 1913 te Dârülfünûn’da (İstanbul Üniversitesi) fenn-i terbiye (pedagoji) hocalığına getirildi. Ayrıca çeşitli okullarda da ders vermeye devam etti. Maârif Nezâretinde de vazife alarak tedrisât-ı tâliyye (ortaöğretim) ve tedrisât-ı âliyye (yükseköğretim) müdürlüklerinde bulundu. Heyet-i teftişiye başkanlığı yaptı. 1917 de Edebiyât Fakültesi kâtib-i umûmîsi (dekanı) ve 1923-25 seneleri arasında Dârülfünûn emîni (İstanbul Üniversitesi rektörü) oldu. 1933’te yapılan üniversite reformu sırasında kadro dışında bırakıldı. Yeni Adam dergisini çıkardı. 1939’da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesine öğretim üyesi tâyin edildi. Cumhûriyet Halk Partisi (CHP)nden 1943’te Afyonkarahisar, 1946’da Kırşehir milletvekili seçilerek TBMM’ye girdi. 1942-57 seneleri arasında Türk Dil Kurumu Terim Kolu başkanlığı yaptı. 1950’den sonra tekrar Yeni Adam ile 1956’da çıkarmaya başlayıp kısa süre devam ettirebildiği Din Yolu dergilerini yayınladı. Çeşitli konularda konferanslar vererek yayın ve çalışma hayatını sürdürdü. 1 Nisan 1978’de Ankara’da öldü.

Pedagoji üzerine inceleme ve araştırmalar yapmak üzere Avrupa’da bulunduğu sırada J.J.Rousseau, Le Bon, Compayre gibi batılı eğitimcilerin ilkelerini benimseyen ve kendi çalışmalarına uygulayan İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu Sosyolojik görüşlerinde Emile Durkheim ve Ziyâ Gökalp’in tesirinde kaldı. Aynı yıllarda Bergson’u inceledi. Kalbin Gözü adlı eserinde Bergson’dan gelen düşüncelere yer verdi. Bergson ile Durkheim’in zıt görüşlerini daha sonra yazdığı Târih ve Terbiye adlı eserinde birleştirmeye çalıştı.

İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu bütün toplum kurumlarının, geleneği meydana getiren din, dil ve sanat kurumlarından doğduğunu, geleneklerin toplumun en önemli gerçeği olduğunu söyledi. Millî kaynaklardan kopmadan batılılaşmayı savundu.

Kur’ân Tercümesi hazırladı. Dînî konularda hazırladığı yazılarında aşırı ve reformist fikirleri savundu. Dînî eğitimin gereksiz olduğunu savunmuştur. Hayâtının son zamanlarında dînî konulara tekrar dönerek Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi’nde ve Din Yolu Dergisi’nde dînî konularda yazılar yazdı.

Eğitimde âile ve okulun önemini anlatırken bâzı çelişkili fikirler ileri sürdü. Osmanlı âile yapısını, İslâmiyetin ve Arapların tesirlerini taşıdığı gerekçesiyle tenkid etti. Köklü bir yapıya sâhip olan Osmanlı âilesini millî kültürü hazmedemeyen bir âile şekli olarak gösterdi. Savunduğu âile yapısında din birliğinin şart olmadığını ileri sürdü.

Hayâtı boyunca hattatlık, resim, dekorasyon, mîmârlık incelemeleri, bahçıvanlık ve çeşitli el sanatlarıyla bizzat ilgilenen Baltacıoğlu, İslâm ve Lâtin yazılarının her çeşidinde yazılar yazdı. “Alev yazısı” diye tanınan yeni bir hat şekli geliştirdi.

Eserleri: İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun çeşitli alanlarda yazdığı 130’u aşkın eseri vardır. Bunlardan bâzıları şunlardır:

Pedagojiyle ilgili olanlar: Tâlim ve Terbiyede İnkılâp, Terbiye ve Îmân, İzmir Konferansları, Elişlerinin Usûl-i Tedrisi, Terbiye İlmi, J.J. Rousseau’nun Terbiye Felsefesi, Umûmî Pedagoji, İçtimâî Mektep, Toplu Tedrîs, Rüyâmdaki Okullar, Pedagojide İhtilâl. Sosyolojiyle ilgili olanlar: Maârifte Bir Siyâset, Türk’e Doğru, Batı’ya Doğru, Ziyâ Gökalp. Sanata dâir olanlar: Demokrasi ve Sanat, Türklerde Yazı Sanatı, Türk Plastik Sanatları. Dînî eserleri: Din ve Hayat, Kur’ân (meâl), Büyük Tefsir. Felsefeye dâir olanlar: Kalbin Gözü, Felsefe. Edebî eserleri: İnanmak, Akıl Tâciri, Dolap Beygiri, Kafa Tâmircisi, Batak, Yalnızlar.

İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun bunların dışında aynı konularda ve çocuk ve gençlik meselelerine dâir bir kısmı basılmamış bâzı eserleri vardır. Ayrıca çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlanmış pekçok makâlesi bulunmaktadır.