Alm. Form (f), Fr. Moule (m), İng. Mold. Bir cismi îmâl edebilmek için kullanılan iki veya daha fazla ayrı parçadan müteşekkil, içi cismin şekline tam olarak uygun metal bloklar.

Modern teknolojide her türlü seri îmâlât için metal (umumiyetle çelikten yapılmış) kalıplar kullanılır. Soğuk şekillendirme kalıpları ile sıcak şekillendirme kalıpları farklı iki grubu teşkil eder.

Soğuk şekillendirme kalıpları: Metal levhaları soğuk olarak şekillendirmek için bu kalıplardan faydalanılır. Bu tür kalıplar genelde iki parçadan meydana gelir. Birincisi alt kalıp olup, umûmiyetle oyuk şeklinde olur ve dişi kalıp adını alır. İkincisi üst kalıp olup malafa şeklindedir ve erkek kalıp adını alır. Bu iki kalıp hidrolik, eksantrik veya pnömatik sistemle çalışan preslere bağlantı civataları ve tâkipçilerle bağlanır. Şekillendirilecek metal levha (saç) bu iki kalıp arasına konulur. Alt kalıp hareketsiz olup sâbittir. Üst kalıp hidrolik preslerde yavaşça, eksantrik veya mekanik preslerde yüksek hızla, pnömatik preslerde âniden inerek levhaya arzu edilen cismin şeklini verir. Kenarlarda meydana gelen çapaklar ayrı kalıplarla kesilip atılır.

Sıcak şekillendirme kalıpları: Bu kalıplar da başlıca dövme ve döküm kalıpları diye tekrar iki gruba ayrılır.

Dövme kalıpları: Soğuk şekillendirmede olduğu gibi iki ayrı parça metal bloktan müteşekkil olup, hem üst hem de alt kalıp umumiyetle oyuklu dişi kalıptır. Bu kalıplar havalı preslere, friksiyon preslere veya düşmeli çekişlere bağlanır. Zorlamaya mâruz kalan makina parçaları dövme kalıplar yardımıyla îmâl edilirler. Havalı preslerin çekiçleri bir kompresörün verdiği 7-8 atm basınç altındaki hava ile çalışır. Buna mukâbil friksiyon presler, mücellitlerin kullandığı preslerin vidalarına benzer bir büyük vida tertibâtı yardımıyla çalışır. Düşmeli çekiçler kayış tertibâtı ile çalışır.Kalın kayış yardımıyla elektrikî bir düzenden enerji alınarak yukarıya kaldırılan üst kalıp, âni olarak serbest düşmeye terk edilir. Üst kalıbın potansiyel enerjisinden istifâde edilerek istenen form elde edilir.

Cisim ağırlığının % 30-60’ı fazla ağırıkta olan çelik parçalar tav ocaklarında ortalama 20-40 dakika kadar 900-1100°C’de ısıtılır. Tavlanan (ısıtılan) parçanın alt kalıbın üzerine konarak, üst kalıbın hızla birkaç vuruşu yardımıyla istenen form elde edilir. Kenarlarda meydana gelen çapaklar ayrı bir eksantrik (mekanik) preste kesilerek cisim soğumaya terk edilir. Dövme sıcaklığı 900-1100°C’dir. Kalıptan çıkan cisim ise 600-700°C arasındadır. Zira parça dövme sırasında ısı kaybeder.

Döküm kalıpları: Ergimiş halde bulunan metalin kalıba dökümü ya serbest şekilde veya basınç altında yapılır. Buna göre basınçsız döküm ve basınçlı döküm olarak sınıflandırılır.

Basınçsız döküm kalıpları: Potalar içerisinde eritilen metal, kalıbın içerisine boşaltılır. Ergimiş haldeki metal kendi ağırlığı sebebiyle akar. Eğer kalıp içindeki girinti ve çıkıntılar fazla ve keskin ise metal bu boşlukları tam olarak dolduramayacağından basınçsız döküm kalıpları elverişli olmaz. Basınçsız dökümde kalıp maliyeti yüksek olmasına mukabil üretim maliyeti düşük olduğundan tercih sebebidir.

Basınçlı döküm kalıpları: Montaj hattına çok sayıda ve düşük maliyette parça sağlamak için basınçlı döküm kalıpları kullanılır. Alüminyum alaşımlı motor parçalarından kapı kollarına kadar 250’ye yakın otomobil parçası bu tür kalıplarda dökülür. Bazı basit parçaların otomatik makinalarda dökümü dakikada yüzlerce sayıda olabilir. Basınçlı döküm makinalarında ergimiş metal kalıba doldurulur. Binlerce tonluk kuvvetlerle kalıbın iki parçası birbirine geçirilir. Soğuduğunda parça dışarı atılır. Bu cins makinaların maliyeti ancak uzun imalat dönemlerinde amorti edilebilir. Bu sebepledir ki, dökülecek parça sayısı 5000’den az ise basınçlı döküm metodu tercih edilmez.

Basınçlı dökümde başlıca iki metod vardır: Birinci metod, soğuk oda metodu, ikincisi ise sıcak oda metodudur.

Soğuk oda metodu: Potada eritilen metal bir silindire boşaltılır. Hidrolik veya pnömatik bir pistonla kalıbın içine doldurulur.

Sıcak oda metodu: Erimiş metalin içine basınç silindirinin kendisi daldırılmıştır. Müteakip doldurmalar ya basınçlı hava ile veya bir pistonla gerçekleştirilir. Bunun yanında alçak basınç ve yüksek basınç metodları da mevcuttur. Bir başka yeni gelişmiş olarak da vakumlu kalıpları kaydedebiliriz. Bütün kalıplarda basınç altında püskürtmenin kalıbı daha hızlı doldurmasını sağlıyacak bir vakum meydana getirilir.

Plastik kalıpları da basınçlı veya basınçsız döküm kalıbı şeklinde îmâl edilirler.