Alm. 1. Heisse Quelle; Heilbad, Thermalbad (n) 2. Heilquelle (f), Fr. 1. Station (f) thermale, bain (m) minéral chaud 2. Surce (f) d’eau minérale, İng. 1. Hot spring 2. Mineral spring. Yeraltından kaynayarak yeryüzüne çıkan sıcak, şifâlı sular üzerine kurulan hamamlar, ılıca. Bu şifâlı sular, içmek için kullanılırsa “içme” adı verilir. Çünkü içme suları ile kaplıca suları arasında içindeki maddeler bakımından farklılıklar vardır.

Şifâlı sularda erimiş halde demir, kükürt, kireç, mağnezyum, potasyum, sodyum ve silist gibi mâdenî tuzlar bulunur. Bu sebeple şifâlı sular bâzı hastalıklara iyi gelirler. Ayrıca bu şifâlı sularda gözle görünmeyen bir takım radyoaktif ışınlar da vardır. Bundan başka kaplıca sularında vücûdun mikroplara karşı koyma gücünü arttıran, sindirimi kolaylaştıran ve vücuda rahatlık sağlayan bâzı tesirler de görülmektedir. Fakat bunların şifâ sebepleri ilmen tam açıklığa kavuşmamıştır.

Şifâlı sular birçok mîde, barsak, karaciğer, safra kesesi, böbrek, sinir hastalıkları ile romatizma, felç ve çeşitli deri hastalıklarına iyi gelmektedir. Her kaplıca ve içme sularının içindeki mâdenî tuzlar değişik olduğundan hangi hastalıklara hangi çeşit suların iyi geldiğini bilmek lâzımdır. Kaplıca tedâvîsine başlamadan önce ilgili doktora danışmak ve onun tavsiye ettiği kaplıca veya içmelere gitmek gerekir. Rastgele gidilirse, insana faydadan çok zarar verir.

Türkiye’deki kaplıcaların şifâ sağladıkları hastalıklar bakımından çeşitli kaynaklar vardır. Bunlardan “alkali kaynaklar”, bilhassa solunum sistemi üzerine; içilirse mîde, barsak, safra taşlarına; yıkanılırsa romatizmaya iyi gelir. “Silisli kaynaklar”romatizma, damar sertliği hastalıklarına iyi gelir. “Akratoterm kaynaklar” romatizmaya, böbrek hastalıklarına, felç ve kadın hastalıklarına iyi gelmektedir. “Lityumlu kaynaklar”ın ise böbrek ve mesâne taşlarına iyi geldiği bilinmektedir. Şifâ niyetiyle, vücuttaki rahatsızlıkların iyileşmesi için, soğuk-sıcak-çamurlu sularda banyo yapmak, tabiatın güzelliklerinden istifâde etmek, dinlenmek için geziler yapmak, içmecelere gitmek, çok faydalıdır.

İslâmiyetin yayıldığı ülkelerde Müslümanlar çok geniş bir şekilde içme ve kaplıcalardan istifâde etmiştir. İslâmiyetin temizlik ve hastalıklara şifâ araması hakkındaki emirleri, Müslümanların bol bol banyo yapmalarını ve bu arada yeraltından fışkıran şifâlı suların etrâfını muhâfaza altına almalarını teşvik etmiştir. Hıristiyan dünyâsında ise tahrif edilen İncîl’in emirleri denilerek yıkanmak, temizlik ve intizam günah sayılıp hor görülmüştür. Bu yüzden Anadolu’da eskilerden kalma binâlar gibi çeşitli istifâdeye hazır eserler harâb olmuştur. Zamanla Anadolu’ya giren Müslüman Türkler bunları istifâdeye uygun şekilde ihyâ edip, yenilerini yaparak mükemmelleştirmişlerdir. Türkler fethettikleri yerlere sayısız hamamlar, kaplıcalar, içmeler, çeşmeler, havuzlar ve sâir şifâlı su tesisleri kurmuşlardır. Hattâ bunlar dünyâ çapında ender rastlanan eserler vasfını hâizdir. Bunlardan günümüze kadar sağlam kalan Budapeşte kaplıcası Avrupa’da Türklerin bıraktığı en önemli eserlerden biridir.

Selçuklular zamânında yapımına başlanan şifâlı su tesisleri, kaynakları Osmanlılar devrinde zirveye çıkmıştır. Türkiye’nin jeolojik ve morfolojik yapısı îtibâriyle şifâlı suları boldur.

Bugün şifâlı suların bulunduğu yerlerde gerekli sağlık tesisleri tam mânâsıyla yoktur. Yerleşme yerleri azdır. Yaz aylarında mahdut sayıdaki otellerde yer bulmak bir hayli güçtür. Fakat her geçen gün şifâlı suların önemi daha iyi anlaşılmakta, etrâfında ihtiyacı karşılayacak yeni tesisler yapılmaktadır.

Yurdumuzdaki kaplıcaların şehirlere göre dağılımı şöyledir:

Adana: Avluk, Haruniye (cilt ve romatizma hastalıklarına iyi gelir), Narlık, Yeşilova.

Adıyaman: Çömrük ve Kuruçay (basur, romatizma) kaplıcaları.

Afyonkarahisar: Araplıdede (Kükürtlü Hamam), Gazlı Göl (sinir, böbrek, romatizma), Gece (sinir, cilt, romatizma), Heybeli Hüdai (böbrek, siyatik, romatizma), Ömer (cilt, sinir, romatizma) kaplıcaları.

Ağrı: Çermik (cilt, romatizma), Davut Çermiği (cilt, romatizma), Yılanlı Çermik (cilt, romatizma) kaplıcaları.

Amasya: Armut (cilt, romatizma), Gözlek (cilt, romatizma), Hamam, Hamamözü (cilt , romatizma), Ilısu, Terziköy kaplıcaları.

Ankara: Ayaş içme ve kaplıcaları, Haymana kaplıcaları, Kızılcahamam kaplıcaları, Dutlu Hamamı, Kapullu Hamamı, Melekçeköy Ilıcası, Sey Hamamı, Uyuz Hamamı, İçme Hamamı, Karıkoca Suyu.

Antalya: Cevinde (cilt, siyatik ve romatizma) Kaplıcası.

Balıkesir: Acısu (mîde, barsak), Altınsuyu (mîde, böbrek), Ekşisu (mîde), Emendere (cilt), Gönen (romatizma, cilt, göğüs) Hisaralan (mîde, cilt, romatizma), Ilıca(siyatik), Ilıcaoba (cilt), Kum Ilıcası(cilt), Kepekler (cilt romatizma) kaplıcaları.

Bingöl: Çerme (romatizma), Haçyan Çermiği (cilt), Harar (cilt), Ingan Çermiği (cilt), Kös (cilt, romatizma) kaplıcaları.

Bitlis: Alemdar Çermiği (cilt), Köprüaltı Çermiği (cilt), Çim Çermiği (kulak), Acısu Çermiği (cilt), Köçür Çermiği (cilt, romatizma), Sabkür Çermiği (cilt).

Bolu: Babas (cilt, romatizma), Büyük (romatizma), Çatlak (siyatik, romatizma), Küçük (siyatik, romatizma), Pavlı (cilt) kaplıcaları.

Burdur: Çerçin, İn (diyabet, egzama, gastrit) kaplıcaları.

Bursa: Çekirge (romatizma, cilt, siyatik, sinir), Armutlu (cilt, böbrek, romatizma, astım), Gemlik, Oylat (romatizma, cilt) kaplıcaları.

Çanakkale: Kestanbol (cilt, nefrit, romatizma), Külcüler (cilt, romatizma), Kırkgeçit (cilt), Terzialanı (felç) kaplıcaları.

Çankırı: Acısu (barsak), Akkaya(cilt, romatizma), Bayındır (barsak), Çavundur (cilt), Karacaviran (cilt), Kazancı (mîde) kaplıcaları.

Denizli: Pamukkale (kalb, damar, sinir), Karahayıt (safra, romatizma), Yenice (mîde, barsak, safra, karaciğer) kaplıcaları.

Diyarbakır: Çermik (cilt, romatizma) kaplıcası.

Erzurum: Çermik (romatizma cilt), Çermik-Oltu (romatizma), Ilıca (cilt) kaplıcaları.

Eskişehir: Eskişehir Kaplıcası, Sakarya Ilıcası, Uyuz Hamamı, Karacahisar Hamamı.

Hatay: Eskişehir kaplıcası, Sakarya Ilıcası, Uyuz hamamı, Karacahisar hamamı.

İstanbul: Büyük İçmece (karaciğer, mîde barsak), Yalova (nevralji, mîde, romatizma) kaplıcaları.

İzmir: Agememnun (romatizma, mîde, böbrek), Bademli (mîde, barsak, karaciğer), Bozköy (mîde, barsak, karaciğer), Cumalı(mîde, barsak), Çeşme (cild, romatizma), Deliömer (böbrek), Dereköy (cilt), Dikili (romatizma), Doğanbey (mîde, barsak, karaciğer, safra), Şifne (mîde, barsak, karaciğer, safra) kaplıcaları.

Kırşehir: Bulamaçlı (romatizma, nevralji, kadın hastalıkları), Karakurt (romatizma), Terme (böbrek, romatizma) kaplıcaları.

Kütahya: Dereli (karaciğer, safra, böbrek), Gediz (karaciğer, romatizma) Göbel (böbrek), Hamamköy (mîde, barsak, karaciğer, böbrek, safra) Ilıca(karaciğer, safra, romatizma), Murat Dağı (karaciğer, safra, böbrek), Naşa (damarsertliği, tansiyon), Yoncalı (böbrek, barsak, safra, siyatik, romatizma) kaplıcaları.

Malatya: Balaban ve İspendere içmeleri.

Manisa: Emirler (safra, romatizma, karaciğer, kadın hastalıkları), Ilıcak (böbrek), Kurşunlu (cilt, siyatik, romatizma, safra, solunum, karaciğer), Menteşe (kadın hastalıkları), Sart (romatizma, cilt) kaplıcaları.

Mardin: Asın Gürün (barsak), Belceğiz (barsak), Bozüyük (cilt, karaciğer, kalb, safra), Gebeler (cilt, siyatik, romatizma, karaciğer, mîde, barsak), Gölenye (mîde, barsak), Kalemiye (mîde, barsak, böbrek), Karaada (romatizma), Kel Girne(cilt), Sepetçiler (barsak) kaplıcaları.

Samsun: Havza (her çeşit romatizma, nevralji, nefrit, polinefrit, kırık çıkık sekelleri, kadın hastalıkları) Ladik Mahamyağı Hilyaz (sinir sistemi, nefrit ve çocuk felçleri) kaplıcaları.

Siirt: Bestemeremi (romatizma), Billüris (cilt, lümbago, siyatik, romatizma), Hısta (romatizma) kaplıcaları.

Sinop: Sinop ilinin yakınında Aloğlu İçmesi (hipostenik mîdelerde, nitrüsyon bozukluklarında karaciğer ve safra yolları hastalıklarında), Gebze, Acısı İçmesi (hipersenik ve hipostenik mîde hastalıkları için).

Sivas: Balıklı Çermik (cilt, romatizma), Çermik (romatizma, sinir), Divriği (safra kesesi, karaciğer), Erikli (barsak, karaciğer, safra) Ilıca (barsak, böbrek), Sıcak Çermik (cilt, romatizma), Soğuk Çermik (romatizma, sinir), Tepe Sıcak (romatizma, sinir hastalıkları) kaplıcaları.

Yozgat: Sorgun (romatizma), Terzili (kemik hastalıkları) Sarıkaya ve Yerköy (romatizma) kaplıcaları.