Çarlık Rusya’sında çariçelik yapmış iki imparatoriçenin adı. Birinci Katerina 1725-1727, İkinci Katerina 1762-1791 târihleri arasında Çarlık Rusya’sını idâre ettiler. Katerina adını Türk kaynakları kullanmıştır.

Birinci Katerina: Katerina ünvanlı ilk Rus çariçesi. 1684’te Kurland’da, Leh (Polonya) asıllı Litvanyalı bir köylü âilesinin kızı olarak doğdu. 1727’de Petersburg’da öldü. Hafifmeşreb bir kadın olduğundan başından birçok evlilik ve metreslik hayâtı geçtikten sonra Rus Prensi Mençikov’a hediye edildi. Bu arada 1703 yılında Deli Petro ile gayri resmî evlenerek Ekaterina Alekseevne adını aldı. Câhil olmasına rağmen zekâsı ve cesâreti ile Deli Petro’yu tamâmen tesiri altına alarak pekçok servet sâhibi oldu. Deli Petro, Katerina’yı yanından hiç ayırmadığından Rus Çarı ileOsmanlılarla yapılan 1711 Prut Savaşına da gitti. Osmanlı Sadrâzamı Baltacı Mehmed Paşa, Prut bataklıklarında Rus ordusunu çevirince, Katerina sulh yapılmasını teklif etti. Önce Deli Petro’yu, sonra kumandanlarını iknâ eden Katerina, kendisinin ve oradakilerden topladığı bütün mücevherleri böyle durumlarda göndermek âdet olan fidye şeklinde elçilerle birlikte Baltacı Mehmed Paşaya gönderdi. Katerina’nın Baltacı’nın çadırına gittiğine dâir söylentiler hiçbir târihî kaynağa dayanmadığı gibi Paşayı sevmeyenler tarafından uydurulmuş ve edebiyatçılar tarafından romanlara geçirilmiş muhayyile mahsulü hikâyelerdir.

Prut Savaşından sonra Petro ile resmen evlenen Katerina 1724’te Çariçelik tacını giydi. Devlet işlerine karıştı. Câzibesiyle, Çar’ın nüfûzuyla ülkede söz sâhibi oldu. Birinci Petro 1725’te ölünce vasiyeti gereğince Çarlık Rusyasının tek hâkimi oldu. Din adamları, boyarlar (asilzâdeler) ve ahâli ahlâksızlığını bildiğinden Katerina’yı istemediler. Bunu önceden hesapladığından zekâ ve cesaretini kullanarak, çevresinde yeni bir asiller sınıfı meydana getirmiş, saray muhâfız birliği ve askerlere verilen bol para sâyesinde durumunu korumuştu. Rus imparatoriçesi olmasıyla, Rus târihinde hükümet darbeleri ve gözdeleri hâkimiyeti başlamıştır. Bütün iç olaylara rağmen Birinci Katerina, Papalığın telkinlerine uymak ve Deli Petro’nun, sistemleştirdiği “Rus Yayılma Siyâseti”ni tâkipte geri kalmamıştır. Ülkede hâkimiyetini eski kocası Prens Mençikov’un destek ve entrikaları sâyesinde sağladı. Çariçeliği devrinde Petersburg İlimler Akademisi kuruldu.

İkinci Katerina: Büyük Katerina ünvanlı İkinci Rus Çariçesi. Alman Anhalt-Zerbest Dükası’nın kızı olup, 1729’da Stettin’de doğdu. 1792’de Petersburg’da öldü. Fransız kültürüyle yetiştirildi. Çarlık tahtının namzedi Prens Petro ile evlendirilmek üzere Rusya’ya götürüldü. 1744’te Ortodoks mezhebini kabul edip, 1745’te Prens Petro ile mutsuz bir evlilik yapmasına rağmen sabretti. İleriye dönük münâsebetler kurup, çevresini genişleterek kendine sâdık bir kadro meydana getirdi. Ocak 1762’de Üçüncü Petro ünvanıyla kocası Rus Çarı olunca, entrikalar içine girdi. Üçüncü Petro, Rus devlet adamları ve ahâli ile anlaşmazlığa düşünce, bu durumdan faydalanıp kendi kadrosunu kullanarak, ordunun da desteğiyle 9 Temmuz 1762’de “Ortodoksluğun kudsiyetini, Rusya’nın menfaatlerini korumak” parolasıyla iktidârı ele aldı.

İhtiraslı, hîlekâr, azimli olmasıyla ahâliyi, zekâsı ve kadınlık câzibesiyle de devlet adamlarını çok iyi idâre etti. Çeşitli sınıf ve kademelerde sayısız dostu olmasına rağmen iktidârını kimseyle paylaşmak istemediği gibi, tahtında gözü olanları da ustalıkla ortadan kaldırttırırdı. Rusya menfaatine faydalı icrâatlarda bulunarak, kendini sevdirdi. İhtiraslı olduğundan “Rus Yayılma Siyâseti”ni tâvizsiz tâkib etti. 1764’te dostlarından Stanislaw Poniotowski’yi Polonya kralı seçtirip, 1768’de tamâmen himâyesine aldı. 1722’de bölgede Litvanya dâhil büyük bir toprak parçasını ilhâk ettirdi. 1768 ve 1787 Osmanlı-Rus harpleri neticesinde 1774 Küçük Kaynarca, 1794 Yaş Antlaşmalarıyla Ruslar Karadeniz kıyılarını işgâl ettiler. Katerina yaptığı işlerde asil sınıfına dayandığından bu durumdan köylüler ile din adamları hoşnutsuz olmaya başladı. Ülke içinde ve ilhâk ettiği Polonya, Lehistan, Karadeniz kıyıları, Kırım ve Orta Asya topraklarında birçok isyân hareketi oldu. Hoşnutsuzlukları sindirme ve isyanları bastırmada dost hayâtı yaşadığı Rus ordu kumandanlarını kullandı. Merkezî otoriteyi kuvvetlendirerek, Urallar ile Kırım’dan Kuban’a kadar yerlerde göçmenlerin yardımıyla sömürgeleşme siyâseti tatbik etti. Petersburg Güzel Sanatlar Akademisi ve Rusİlimler Akademisini kurdurdu.