Alm. Mehrwertsteuer (f), Fr. Taxe sur la valeur ajoutée, İng. Value added tax. Ara malları ve hizmetlerin (bir önceki üretim aşamasından yapılan alışların) vergi matrahından düşülmesine imkân veren veya her aşamadaki katma değeri vergileyen bir yazılı muâmele vergisi türü.

Katma değer, basit bir târifle; belirli bir üretim aşamasında belirli bir mal için yapılan faktör ödemelerinin (ücret, fâiz, kâr, rant) toplamıdır. Bir başka ifâdeyle belirli bir üretim aşamasındaki bir firmanın satışları ile bir önceki aşamalardan yapılan alışlar arasındaki farktır. Bir ekonomide bütün firmaların meydana getirdiği katma değerler toplanırsa, o ülkedeki gayrisâfî millî hâsıla bulunmuş olur.

Katma değer vergisinin türleri firmaların üretim esnâsında kullandığı sâbit varlıkların tâbi olacağı işleme göre üç şekilde ortaya çıkar. Katma değerin bir firmanın satışlarından bir önceki aşamadan alışların düşülmesi ile bulunduğunu belirtmiştik. Eğer sâbit varlıkların mâliyeti alındığı dönemde satışlardan düşülürse tüketim tipi katma değer vergisi ortaya çıkar.

Sâbit varlıkların toplam mâliyeti yerine amortismanın satışlardan düşülmesine imkân verilirse, gelir tipi katma değer vergisi; sâbit varlıkların ne mâliyetinin ne de amortismanın satışlarından düşülmesine imkân vermeyen vergi türüne de gayrisâfî millî hâsıla tipi katma değer vergisi denilir.

En kolay ve yaygın olan katma değer vergisi türü, tüketim tipi olanıdır. Zira bu KDV türü, ekonominin tamâmı düşünülürse, sâdece tüketim mallarını vergilendirdiğinden perakende satış vergisinden farksızdır. Gelir tipi katma değer vergisinin matrahı ise gelir vergisi matrahı ile aynıdır.

Vergi hesaplanırken ise genellikle iki usûl (metod) uygulanır. Bunlardan birincisi, verginin doğrudan doğruya katma değer üzerinden hesaplanmasıdır. Katma değer ya faktör ödemeleri toplanarak (toplama) veya satışlardan alışlar düşülerek (çıkartma) bulunduğuna göre, bu usûl genellikle toplama metodu ve çıkartma metodu diye ikiye ayrılır. İkinci usûl vergi mahsubu metodudur. Bu metodda, satış üzerinden ödenen vergilerden alış üzerinden ödenen vergileri düşürülür. Geriye kalan vergi, o aşamada ödenecek vergidir.

Tabloda ödenecek vergi sütunu, o aşamadaki katma değer vergisini göstermektedir. Görüldüğü gibi vergi katma değer metoduna göre her aşamadaki katma değere % 10 vergi oranı uygulayarak veya her aşamada satış üzerinden hesaplanan vergilerden alış üzerinden ödenen vergilerin düşülmesi ile bulunur. Sonuç aynıdır. Ancak katma değerin bulunması daha zor olduğundan genellikle yaygın olan vergi alma usûlü vergi mahsubu yöntemidir.

Katma Değer Vergisi 1.1.1985 târihinden îtibâren 3065 sayılı kânunla Türk vergi sistemine girmiştir. Gelir vergisinden sonra Türkiye’nin ikinci büyük vergisidir. Vergi, esas îtibâriyle tüketim tipi katma değer vergisidir. Vergi konusunu, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin ticârî, sınâî, zirâî ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yaptıkları teslimler ve hizmetler teşkil etmektedir.

İhrâcat, deniz, hava ve denizyolu araçları, transit taşımacılık vergiden istisna edilmiştir. Ayrıca sosyal ve asgarî amaçlarla belirli faaliyetler vergi dışı bırakılmıştır. Verginin genel nisbeti % 10’dur. Mükellefler işlemleri (teslimi, hizmet îfâsı) üzerinden hesaplanan Katma Değer Vergisinden, aynı dönemde kendilerine yapılan teslim ve hizmetlere ilişkin belgelerdeki Katma Değer Vergisini indirerek varsa farklı dönemi (1 veya 3 ay) tâkip eden belli sürede vergi dâiresine öderler.