Alm. Teer (m), Fr. Goudron (m), İng. Tar. Ağaç, kömür ve petrol gibi organik maddelerin kapalı bir kapta havasız olarak imbiklenmesi ile meydana gelen ürün. Siyaha yakın koyu kahve renkli bir maddedir. Katran, ülkemizde özellikle Osmanlı İmparatorluğu döneminde Güney Anadolu’da, Toros Dağlarında elde edilmekteydi. Katranların çoğu sıvı veya sıvımsı olup, karekteristik kokuya sâhiptirler. Zift, katranın destilasyonundan arta kalan maddedir.

Kömür katranının ekonomik değeri büyüktür. Bu katranın çoğu, mâden eritme ocaklarında kullanılan kokun elde edilmesinde yan ürün olarak ele geçer. Katranın fraksiyonlu destilasyonundan katranı meydana getiren maddeler elde edilir. Kullanılan kömüre ve elde etme şartlarına bağlı olarak fraksiyonların tam bileşimi çeşitlidir. Kömür katranından 200’den çok bileşik elde edilir. Bu bileşikler boya, patlayıcı, tat verici şey, mikrop öldürücü ve ahşap koruyucu gibi muhtelif maddelerin îmâlâtında kullanılır. Hâlen bâzı kömür katranlarından su izolasyonu malzemesi, çelik fırınlarında yakıt olarak, yol yapımında ve çatı kaplama maddesi olarak istifade edilir.

Kömür katranları genellikle, kömürün vakum altında (5-40 mmHg) 450°C’ye kadar ısıtılması ile elde edilir. Kömürün ağırlıkca % 6,5 kadarı katran olarak elde edilir. Yoğunluğu 0,99 g/cm3 olan kömür katranı organik bileşiklerin karmaşık bir karışımı olup, daha çok aromatik hidrokarbonlardır. Kömür katranının hafif kısmı yani 200°C’nin civârında uçan kısımları benzen, toluen, ksilen, muhtelif asit ve bazlar ihtivâ ederler. Orta kısmı 200-250°C’de ayrılan kısmı olup, başlıca katran asitlerini, bazlarını ve naftalin ihtivâ eder. Ağır kısmı (250-300°C arasında geçen kısmı) metilnaftalin, kreozod (katran ruhu) bulundurur. 300-350°C arasında geçen kısımlar ise fenantren, antrasen, karbozol ve kinolin bulundurur. Artık ise katran ziftidir.

Odun katranları: Sert veya çam gibi reçineli ağaçlardan elde edilir. Odun katranı ruhu denilen kreozot (odun katranının 200-280°C arasında imbiklenmesiyle elde edilen bir sıvı olup, hidrokarbonların krezollerin, fenol ve diğer aromatik bileşiklerin karışımıdır) sert ağaç olarak bilinen sedir ve ardıç ağaçlarının kök ve gövde kısımlarının yakılmasıyla meydana gelen odun katranının yoğun yağlı kısmından elde edilir. Çam katranı çinko ve kurşun cevherlerinin flotasyonunda (yüzdürülmesinde), deterjan sanâyiinde ve mikrop öldürücü olarak kullanılır.

Sert ağaçların uçucu kısımları ortalama % 81 su, % 3-4 metil alkol, % 6-8 asetik asit, % 7 katran ihtivâ ederler. Katran ise yağ asitlerini, esterleri, ketonları, alkolleri, fenolleri ve fenollerin metil eterlerini ve yağları ihtivâ eder.