Yer kabuğunun yapısını oluşturan taş ve kayalara verilen genel ad. Yer kabuğunu oluşturan kayaçlar, oluş biçimine göre; püskürük (magmatik), tortul ve başkalaşmış kayaçlar olarak üçe ayrılır.

Püskürük kayaçlar, magmanın yer kabuğu içinde ya da yüzeyinde soğuyup katılaşmasıyla oluşur. Bu kayaçlar yeryüzüne çıkmadan, yavaş soğumuşsa, iri kristaller hâlinde katılaşır. Bu tipe örnek olarak, granit verilebilir. Magma, bazen doğrudan doğruya yeryüzüne çıkar ve birden bire soğur ve katılaşır. Bu şekilde oluşmuş püskürük kayaçlara, dış püskürük kayaçlar denir. Bunlara örnek olarak, bazalt ve sünger taşı gösterilebilir. Bunların kristalleri küçüktür. Ayrıca bu kayaçlar kristalleşmeden de katılaşabilir. Örneğin, Nemrut Dağı, Sarıkamış yörelerinde volkan camı adı verilen bu tip kayaçları görmek olasıdır.

Yer kabuğunu oluşturan kayaçlar, su, rüzgâr, sıcaklık gibi dış etkilerle parçalanıp dağılır. Bu parçalar su ve rüzgârla sürüklenerek, deniz ve göl diplerinde, karalar üzerindeki çukur yerlerde birikir ve çökelir. Bu birikme ve çökelme uzun yıllar sürer ve sonuçta tortul kayaçlar oluşur. Tortul kayaçlar içinde, oluştukları devre ait fosiller bulunur.

Tortul kayaçlar oluşumlarına göre; mekanik kayaçlar, kimyasal kayaçlar ve organik kayaçlar olmak üzere üçe ayrılır. Mekanik kayaçlar, su, rüzgâr ve sıcaklık gibi dış etkilerle büyük kaya parçalarından kopan ve sürüklenerek çukurlarda biriken, çökelme sonucu oluşan kayaçlardır. Bunlara örnek olarak, kum taşı ve kil taşı verilebilir. Kimyasal kayaçlar, suda çözünen maddelerin çökmesi ya da suyun buharlaşması sonucu oluşan kayaçlardır. Kaya tuzu, sarkıt ve dikitler, travertenler kimyasal kayaçlar için en güzel örneklerdir. Organik kayaçlarsa canlı artıklarının birikip çökelmesiyle oluşan kayaçlardır. Bunlara örnek olarak, mercan, kalker, tebeşir ve kömür verilebilir.

Başkalaşmış kayaçlar, püskürük ve tortul kayaçların, basınç, sıcaklık ve su buharı etkisiyle değişikliğe uğraması sonucu oluşan kayaçlardır. Bu kayaçlar, tortul kayaçlar gibi tabakalı ve püskürük kayaçlar gibi de kristalli bir yapıya sahiptirler. Örnek olarak, kilin başkalaşmasıyla oluşan yaprak taşları (fillat) verilebilir.

İLGİLİ KONULAR

Ateş Küre (Manto, Pirosfer), Taş Küre (Yer Kabuğu Litosfer)