Alm. Aprikosenbaum (m), Fr. Abricotier (m), İng. Apricot tree. Familyası: Gülgiller (Rosaceae) Türkiye’de yetiştiği yerler: Malatya, Erzincan, Bursa, Amasya, Çorum, Niğde, Kayseri.

Menşei Çin olarak bilinen, 2-10 m yüksekliğinde, dikensi ve tüysüz bir ağaç. Yapraklar uzunca ve mızraksı, kenarları dişli, ucu sivri veya küttür. Çiçekler beyaz veya pembe renkli olup, yapraklardan daha önce meydana gelirler. Meyvelerin üzeri tüylü olup, sarımsı-turuncu renkte eriksidir. Zerdali olarak da bilinir.

Kayısı Bahçesi Kurulmasında

Dikkat Edilecek Hususlar

a) Yön ve yöre: Kayısı kaynak îtibâriyle dağlık bölgelerden geldiğinden veya ayrıca kazık kök yapısına sâhib olduklarından yamaçlarda meyil derecesi % 3 ile % 20 olan yerlerde rahatlıkla yetişebilmektedir. Ayrıca bol ışık ve güneş istediğinden güney yamaçlar tercih edilmeli, hâkim rüzgar istikametleri dikkate alınmalıdır.

b) Toprak derinliği ve toprak vasfı: Kayısı soğuk ve derin ağır topraklarda daha iyi netice vermekte, kökler boğulmak suretiyle zamk çıkarmaktadır. Bu sebeple kumlu, tınlı, iyi hava alabilen humus ve kireççe zengin (marınlı topraklar) kayısı bahçesi için ideal topraklardır.

c) Taban altı suyu: Kayısı ağacının en çok etkilendiği husus taban altı suyunun toprak yüzeyine yakın oluşudur. Bu bakımdan taban altı suyu yüksek olan yerlerde asla kayısı bahçesi kurulmamalıdır.

Kayısı bahçesi tesis edilecek yerin yol durumu, pazara yakınlığı ve uzaklığı, ayrıca iç ve dış pazara istek çeşitleri de dikkate alınmalıdır.

Dikime Hazırlık

A. Dikim sahalarının hazırlanması: Daha iyi bir kayısı bahçesi tesisi için, dikim sahalarının ilkbaharda krizma edilmek suretiyle toprak sonbahara kadar dinlenmeye terk edilmelidir.

B. Dikim şekli ve mesâfeleri:

1. Kare şekli dikim (sıra arası sıra üzeri birbirine eşit),

2. Dikdörtgen şekli dikim (sıra arası sıra üstünden daha geniş),

3. Üçgen şeklinde dikim (birim sahaya çok fidan dikmek için, ayrıca meyilli yerler için),

4. Satranç şeklinde dikim.

Dikim mesâfeleri: Toprağa, çeşide ve dikim şekillerine göre değişebilmektedir. Dikdörtgen dikimde sıra arası 10,12 m, sıra üzeri ise 8-10 m olmalıdır. Mümbit topraklarda ise bu mesafeler daha dar, fakir ve kurak topraklarda ise daha geniş tutulabilmektedir. Sofralık çeşitlerde ise dikdörtgen dikimde 8x10 m olmalıdır. Mümbit topraklarda ise bu mesâfeler daha dar, fakir ve kurak topraklarda ise daha geniş tutulabilmektedir. Sofralık çeşitlerde ise dikdörtgen dikimde 8x10 m2, 8x8 m2 olabilmektedir.

C. Fidan çukurunun açılması: Çukurun büyüklüğü muhtelif fidan türüne, toprağına göre değişmektedir. Kayısı için 60 cm uzunluğunda ve 60 cm derinliğinde bir çukurun açılması gerekir. Dikkat edilecek husus çukur açılırken ilk 30 cm’lik üst toprağı bir tarafa, sonra gelen 30 cm’lik alt toprağın ayrı olarak bir tarafa konulmasıdır.

D. Çukurun gübrelenmesi: Fidan dikimi için en ideal gübre yanmış hayvan gübresidir. Dikimden önce iki kürek toprak, bir kürek yanmış hayvan gübresi karıştırılarak harç yapılır. Bu gübre kullanıldığı takdirde ilk iki yıl kimyevî gübre verilmemesi, fidan gelişmesi yönünden daha iyi olmaktadır.

E. Hereklerin dikilmesi: Rüzgârlı mıntıkalarda yeni dikilen fidanların kuvvetli kök teşekkülü ile sağlam bir gövde temin edilinceye kadar fidanın sallanmaması için dikimle beraber herek kullanılır.

F. Dekara dikilecek fidan sayısı: Dikimin şekillerine ve mesâfeye göre 10-15 arasında değişmektedir. Genel olarak dekara dikilecek fidan sayısında şu formül kullanılır:

Fidanın Dikilmesi

Fidan dikiminde şu hususlara dikkat edilmelidir:

1. Çukur açılırken ilk 30 cm’lik toprağı ayrı bir yere, son 30 cm’lik kısımı ayrı bir yere koymak.

2. Hereği fidandan evvel dikmek.

3. Dikim anında toprağı ayakla bastırarak fidanın toprakla temâsını sağlamak.

4. Aşı yerinin muhakkak toprak üzerinde kalmasını temin etmek, fidanı derin dikmemek.

5. Fidana can suyu vermek.

6. Fidanı hereğe oynak bir şekilde bağlamak.

Yetişmiş kayısı Bahçesinin Bakımı

Meyvecilikte devamlı ve kaliteli mahsul alınabilmesi için bahçelerin bakımının en iyi şekilde yapılması gerekir.

A. Toprak işleme: Kayısı bahçelerinde toprak işleme birincisi ilkbaharda sürülmek suretiyle otlar toprağa gömülür. İkincisinde sonbaharda yaprak dökümünden sonra yaprakların sürülerek toprağa gömülmesi faydalı olmaktadır.

B. Budama: Kayısıları budama ilkbaharda ve sonbaharda ilâçlama öncesi kuru dalların ayıklanması en uygun budama şekli olmaktadır.

C. Gübreleme: Kayısı bahçesi için her üç yılda bir, bir dönüme 3 ton hesabı ile çiftlik gübresi verilmesi en uygun şeklidir. Ayrıca ticârî gübrelerden de her yıl ağaç başına her yaşı için 100 gr hesabı ile gübre verilmesi faydalı olur.

D. Sulama: Kayısı ağacı suyu sevmemekle beraber kurak ve sıcak geçen mevsimlerde sulamaya ihtiyaç göstermektedir. 3-5 defa kayısıya su verilmesi âdet hâline gelmiştir. Bu sulamaların zamanı ise: 1. sulama çağala devresi, 2. sulama hasattan 15 gün önce, 3. sulama hasattan sonra, 4. sulama ağustos ayında, 5. sulama eylül ayında yapılmaktadır.

E. Mücâdele:

1. Sonbaharda yaprakların dökümünü müteakip % 2’lik bordo bulamacı göztaşı kireç (yapılması önemlidir) veya hazır bakırlı ilâçlardan % 0,8’lik dozu ile ağaçlar iyice ilâçlanmalıdır.

2. İkinci ilâçlama ilkbaharda gözler kabardığında (pembe tomurcuk devresi) % 1’lik bordo bulamacı veya hazır bakırlı ilâçlardan birini % 4’lük (100 litreye 400 gram) dozu ile bu dönemde tomurcuk tırtılı(tortor için) Lebaycide (100 litreye 150 gram) veya % 0,2’lik Gusathion Wp. 25’lik ilâçlardan biri karıştırılır. (100 litreye 200 gr) Ağaçlar ilâçlanır.

3. Üçüncü ilâçlama ağaçlar tam çiçekteyken yapılır. 100 litre suya banlate 60 gr veya derosel 75 gr ilâçlardan birisi atılır.

4. Dördüncü ilâçlama ise meyve zeytin çekirdeği kadar olunca yapılır. Bunlar için kış ilâçlaması daha etkili olmaktadır. Gözler kabarmadan şubat başında kış ilâcı Winter-Vas sarı renkli 100 litre suya 6-7 kg hesabı ile atılmaktadır. Kış ilâçlaması 2 veya 3 yılda bir yapılmalıdır.

Kayısı yaprağı bakımından eriğe, meyvesi bakımından şeftaliye benzediğinden şeftali ve erik ağaçlarına aşılanabilir.

Başlıca kayısı çeşitleri şunlardır: Şekerpare, Turfanda, İmrahor, Şam, Kurukabuk, Çöloğlu vs.

Kullanıldığı Yerler

Meyveleri, çekirdekleri ve yaprakları kullanılır. Çekirdeklerinden yağ elde edilir. Etli meyvesi şeker, organik asitler ve C vitamini ihtivâ etmesi bakımından önemlidir.

Kayısı eskiden beri Anadolu’da yetiştirilmektedir. Meyvelerinin kolaylıkla kuruması, muhafazasının ve paketlenmesinin kolay olması dolayısıyla beslenmede önemli rol oynar. Çekirdek içinden elde edilen yağ badem yağı yerine, yaprakları derelerde balıkları sersemleterek tutmak için kullanılır. Burada yapraklarda bulunan amygdalin maddesinin rolü önemlidir.