Alm. Unfälle, Unglücksfälle (m.pl.), Fr. Accidents (m.pl.), İng. Accidents. İsteyerek, plânlanmış olmayan, can ve mal kaybına sebeb olan hâdise veya beklenmedik bir olay sonucu, insan, hayvan ve eşyâların zarara uğraması. Mülkî, idârî taksimât bakımından il ve bucak arasında kalan, kaymakamlar tarafından idâre edilen şehirlere de bu ad verilirdi.

İslâm dîninde îmânın şartlarından biri olan, Allahü teâlânın bütün varlıklar üzerindeki sonsuz takdir kudreti mânâsına da gelmektedir. (Bkz. Kazâ ve Kader)

Dînen geçerli sayılan bir özürden dolayı veya tembellikle vaktinde kılınamayan namaz ve tutulamayan orucun İslâm dîninin şartlarına uygun olarak yerine getirilmesi anlamında da kullanılır.

Âniden gelen kötü ve tehlikeli hâdiselerden insanlar bâzan kurtulur, bâzan da bunun aksi olabilir. Alınan tedbirler sâyesinde iş yerinde, evde ve diğer durumlarda meydana gelen kazâlar azaltılırken, bütün gayretlere rağmen motorlu vâsıtaların sebeb olduğu kazâlar artmıştır. Kazâlar, düşme veya yanma gibi türlere ayrıldığı gibi, evde veya iş yerinde meydana gelmesine göre de sınıflara ayrılabilir. Dünyâda vukûbulan kazâlar, Birleşmiş Milletlere bağlı Dünyâ Sağlık Teşkilâtı tarafından istatistikler hâlinde yayınlanmaktadır. Kazâların netîcesinde ölüm, yaralanma veya maddî zarar meydana gelir.

Ölümler: En çok motorlu araçların sebeb olduğu kazâlarda görülür. Ölüme sebeb olan diğer bir kazâ türü de, düşmelerdir. 75 yaşından küçük olanlarda ölüme sebeb olan kazâların başında trafik kazâları yer alır. 75 yaşından daha yaşlılar için ise düşme türü kazâlar en çok ölüme yol açar. Ölümle sonuçlanan diğer bir kazâ türü de boğulmalardır.

Yaralanmalar: Yaralanmalar geçici olabildiği gibi kalıcı ve sakat bırakıcı türden de olabilir. Genellikle yaralanmalar, iş yerlerinden ziyâde evlerde ve umûmî yerlerde ortaya çıkar. Yaralanmalar ve sakat kalmalar, hastâne masrafları yanında geçici veya dâimî iş gücünden kayıp meydana getirdiği için ülke ekonomisine önemli bir yük teşkil eder.

Trafik kazâları: Özellikle trafik kazâlarının sebebini belirlemek güçtür. Pekçok tesir, kazanın meydana gelmesinde rol oynar. Sürücü hatâlı olabilir, vâsıta kusurlu, yol uygun projelendirilmemiş, bakımı uygun yapılmamış veya hava şartları tesiri görülebilir. Bütün bu tesirler bir araya gelip kazâyı meydana getirebilir. Bu yüzden kazânın genellikle yukarıda sayılan sebeplerinden biri diğerlerine göre daha önemli de olabilir. Umûmiyetle trafik kazâlarının % 50’si sürücünün alkollü olmasındandır. Arabanın bakımsız olması ise, meydana gelen kazâlar içinde % 10 civârında kalır. Gece ile gündüz arasındaki kazâ oranları yaklaşık eşit olmasına rağmen gece kazâlarındaki ölüm oranı yüksektir. Motorlu vâsıta kazâları haftanın gününe ve senenin ayına da bağlıdır. Yapılan araştırmalara göre, cumartesi ve özellikle pazar günü trafik kazaları çok yüksektir. Ocak ve şubat aylarında kazâ sayısı minimum seviyede iken, yaz aylarında özellikle ağustosta en yüksek sayıda seyreder. Erkekler, kadınlardan daha çok kazaya karışırlar. Ancak, erkekler kadınlara nazaran hem sayıca hem de daha güç durumda vâsıta kullanırlar. Tecrübesiz sürücüler kazâya karışan en kalabalık grubu meydana getirirler.

Vâsıta kullananların kusurları: Kazâ oranına göre şöyle sıralanabilir: Gerektiğinden daha hızlı gitmek, yakın tâkip, ilk geçiş hakkını vermemek, dalgınlık, acemilik, hatâlı sollama, dönüş ve yön kurallarına uymamak, yanlış şeritten gitmek, yola nizamsız çıkış ve yolda tedbirsiz gitmek, öndeki aracı hatâlı geçiş, duruş ve park hatâları, aşırı derecede uygunsuz ve tedbirsiz biçimde yük ve yolcu taşımak, trafik işâret ve işâretçilerine uymamak, alkollü araç kullanmak, yorgunluk, uykusuzluk, far, selektör ve diğer lambaları kullanma hatâları, sürücülerin hayvanlara hâkim olmaması, bisikletlerin hatâları, hastalık.

Türkiye, trafik kazâları bakımından dünyâ ülkeleri içinde baş sıralarda gelmektedir.

Emniyet Genel Müdürlüğünün hazırladığı istatistiklere göre; Türkiye’deki her çeşit kazâlarda toplam olarak senede ortalama 5000’in üzerinde ölü, 50.000 yaralanma meydana gelmektedir. 1992 yılında ise 174.000 trafik kazâsı, 9300 ölü, 93.000 yaralı, 74.252 sakat meydana gelmiştir. maddî zarar ise trilyonların üzerindedir. Her 5 dakikada bir kaza olmaktadır. Son on yılın hesaplarına göre (1992) ülkemizde meydana gelen trafik kazalarında 76.061 ölü, 687.000 yaralı ve hesaplanamayacak kadar maddî hasar meydana gelmiştir.

Düşmeler: Bu çeşit kazâlar, ev kazâlarının üçte biri civârında olup ev kazâları içerisinde birinci sırayı almaktadır. Evde cilâlı parke ve tahtalar, merdivenler, yırtık kilim ve halılar dikkatsizce bırakılmış kırık iskemle, masa, pencere ve kapılar düşmelere sebeb olur. Bu kazâlar umûmiyetle elde olmayan sebeplerden ileri gelmektedir. Fakat gene de bu kazâlardan korunmak için dikkat, tedbir ve soğukkanlılık önemlidir. Çok cilâlanmış tahta ve parke üzerinde ıslak ayaklarla yürümemeli ve koşmamalıdır. Böyle kaygan döşemeler üzerine yayılan halı ve kilimler, sağa sola hareket eder özellikte olmamalıdır. Bunları sâbitleştirmek mümkün değilse, altlarına kauçuk altlık koyulur. Kaygan merdivenler de çok tehlikelidir. Yaşlılar merdivenlerden inerken bastonlarının ucuna lastik takmalı, çocukların ayaklarına, altları sünger veya yere yapışan cinsten terlikler giydirmelidir.

Salonlarda ve odalarda yırtık halı ve yolluklar ihmal edilmeden tâmir edilmeli, banyo ve mutfaklarda düşmelere sebeb olacak sağa sola oynayan paspaslar kullanılmamalıdır. Banyo küvetlerinin kenarlarına tutunacak yerler yapılmalıdır.

Cam silerken, elektrik ampulleri takarken kullanılacak iskemle ve masalara dikkat edilmeli, üzerine çıkılacak sandalye ve masaların sağlam olmasını, mutlaka birinin bunları tutmasını temin etmelidir. Pencereleri silmek için cam kenarlarına çıkmak, dışarı sarkmak acı sonuçlar doğurabilir. Bu konuda çok dikkatli olmalıdır.

Evlerde çocukların, pencere, balkon ve merdivenlerden düşmesi de çok görülmektedir. Böyle kazâları önlemek için, çocuklar merdivenlerde yalnız bırakılmamalı, pencere önüne yaklaştırmamalı, camları sıkı bir şekilde kapamalı, balkona yalnız çıkmalarına müsâade etmemelidir.

Merdiven kenarlarına, koridorlara insanların ayaklarına takılacak maddeler konulmamalıdır.

Yanıklar: Bu cins kazâlar ev kazâlarının ikinci sırasını teşkil eder. Toplam ev kazâlarının % 20’sini meydana getirir. Evde yanma olaylarına sebep yine dikkatsizliktir. Bu tür kazâlar genelde küçük çocukların başına gelir. Bunun için, kibrit, çakmak, gazyağı, benzin, ispirto gibi yanıcı ve ateşle parlayıcı maddeleri çocukların uzanamıyacağı yerlere koymalı, parkeleri parlatmak, elbiseleri temizlemek için kullanılan benzin ve diğer maddeler ateş yanında bulundurulmamalıdır.

Bir kazâ sebebi de, evde soba ve mangalların bulunduğu odalarda çocukların yalnız bırakılmasıdır. Elektrik ütüleriyle iş yaparken çocuklar buralardan uzak tutulmalı, elektrik pirizlerine çivi sokmalarını önlemek için pirizlerin bulunduğu yerler kullanılmadığı zaman kapatılmalıdır.

Çocukların ve büyüklerin karşılaştıkları başka bir kazâ ise soba üzerinde kaynar su bulunan tencerelerin ellenmesi veya büyüklerin de takılarak devrilmesiyle meydana gelir. Ateş üzerindeki kaynar tencere ve diğer kapları alırken çok dikkat etmelidir. Böyle kaplar alınırken ıslak bezle tutulmalı, mümkünse havagazı ocakları söndürülmelidir.

Zehirlenmeler: Ev kazâlarının % 17’si zehirlenme sonucu meydana gelmektedir. Bu tür kazâlara kalaylanmamış bakır kaplar, bozulmuş yemekler, ilâçlar ve öldürücü gazlardan alınan zehirler yol açar.

Yemek zehirlenmelerine, bayat pasta, balık, dondurma, yumurtalı ve etli çörekler ile bozuk etler, yiyecekler pişirilirken içerisine düşen zehirli böcekler sebeb olur. Bu yüzden yiyecek ve içecekler alınırken ve pişirilirken çok dikkatli hareket edilmelidir.

Zehirlenme kazâlarına başka bir sebeb de fâre zehiri, DDT, lizol, tuzruhu gibi ilaçlar sebeb olmaktadır. Bunlar evde kullanıldığı zaman, pencereler açılarak bol havalandırmalı bu çeşit maddeler çocukların eline geçmiyeceği yerlerde saklanmalıştır.

Doktor tavsiyesi olmadan rastgele ilâç kullanmak da zehirlenmeye sebeb olabilir. İlâçlar çocukların uzanabileceği yerlerde bırakılmamalı, yüksek yerlere konmalıdır.

Evde zehirlenmelerin bir kısmı da, gazlardan meydana gelir. Bunlarda, odun ve taşkömüründen çıkan gazlar, açık olarak unutulan havagazı ve banyolardaki şofbenler rol oynar. Havagazı musluklarına, gaz tüpleri ocağa takılırken gaz kaçırıp kaçırmadığına çok dikkat etmeli ve kontrollü yakmalıdır.

Elektrik kazâları: Evdeki elektrik donanımında elektrik varken, uçları açık ceryan tellerini ellemek, bozuk kordon ve lambaları tâmir etmeye çalışmak, kazâlara sebeb olan dikkatsizliklerdir. Evlerde, elektrik tellerini kapı kanatlarının üzerinden, kalorifer petek ve borularının yanlarından, rutûbetli ve su sızan yerlerden geçirmemelidir. Böyle olursa elektrik çarpmasına meydan verilebilir.

Evlerde genellikle kazâlar mutfakta meydana gelir. On beş yaşına kadar olan çocuklar ve 45-65 yaş arasındaki yetişkinler evde en çok ateşle ilgili kazâlara karışırlar. 15-45 yaş arasında ise bu, zehirlenme olarak görülür. 65 yaşından ileri yaşta olanlar için ise düşme en çok ortaya çıkan kazâ türüdür.

Boğulmalar: Genellikle yüzme veya su ile oynama sırasında ortaya çıkar. Bunun yanında köprüden, limandan veya benzeri yerlerden denize veya havuza düşme de bu tür kazâya yol açar. Gezinti için sandala veya motora binmenin sonucunda görülenleri de vardır. Sandal veya deniz motoru ile ilgili kazânın genel sebebi vâsıtayı idâre edememek, yük kapasitesini aşmak veya dengeyi koruyamamaktır. İkinci sırada deniz vâsıtasının bakımsız olması yer alır.

Ulaşım kazâları: Hava ve demiryolu ulaşımında meydana gelen kazâlar bu türdendir.

İş kazâları: En çok karşı tedbir alınan kazâ grubudur. İşçi kesimi için işsizlik nasıl bir mesele ise, iş kazâları da bir başka derttir. İhmâl ve tedbirsizlik yüzünden memleketimizde, her yıl 185-200 bin iş kazâsı sonunda 1200-1500 işçinin öldüğü, 6 bin işçinin sakat kaldığı tesbit edilmiştir. En fazla kazânın 25-29 yaş grubundaki işçilerde görüldüğü ifâde edilmektedir. Sanâyi makinalarının her geçen gün daha karmaşık olmasına karşılık, iş kazâları azalmaktadır. Yükleme ve boşaltma sırasında ortaya çıkan kazâlar, düşmeler ve trafik kazâları en çok görünen türleridir.

Okul kazâları: Genellikle alışveriş yerlerinde, laboratuvarlarda, koridorlarda, merdivenlerde meydana gelir. Erkek çocuklar, kızlara göre daha çok kazâlara karışırlar. Okul çocuklarının, okula gidip gelirken trafik kazâlarından korunması için onlara gerekli dersleri vermek de önemli bir tedbirdir.