Alm. Ton (-erde f) (m), Fr. Argile (f), İng. Clay. Islandığı zaman çeşitli şekiller alabilen, geçirimsiz yumuşak yağlı bir toprak. Yeryüzünde (havanın kayalara olan tesiriyle meydana gelen), yer kabuğunun az veya daha derin yerlerinde tabakalar hâlinde mineral yataklarında dağılmış kütleler hâlinde bulunur. Kezâ göl ve okyanusların dibinde, çöllerin altında ve nehir deltalarında rastlanır.

Kil, yumuşak ve çok ince tânecikli (kumdan ince) bir materyaldir. Kil mineralindeki atomlar ya bir kafes veyahut bir zincir dizilişi şeklindedir. Kilin esas maddesi alüminyum silikat hidratı olup, türüne göre yanında sodyum, potasyum, kalsiyum, mağnezyum ve demir gibi diğer elementlerin bileşikleri de mevcut olabilir.

Kilin ticârî kıymeti, plastik özelliğinden ileri gelmektedir. Çünkü nemli kil, istenilen şekil verildikten sonra kurutularak veya fırında pişirilerek, şeklini muhâfaza edecek biçimde sertleştirilebilir. Kil, ihtiva ettiği materyale göre, dayanıklılık ve şekil verilebilirlik kazandırmak üzere bir dolgu maddesi olarak birçok üründe plastik, kauçuk, kağıt ve boya üretiminde kullanılır. Kilin kimyevî inertliği ve yüksek sıcaklığa dayanıklılığı uygulama alanını oldukça genişletmiştir.

Kil çeşitleri:

Killer, saflık derecelerine ve fizikî durumlarına göre, çeşitli tipler arz eder. Kaolen, smektik kiler, plastik killer, refrakter killer vs.

Kaolen, kilin en saf şeklidir. Rengi beyazdır ve piştikten sonra gene beyaz kalır. Su ile temizlendikten sonra, genellikle % 90 safiyetindedir. Memleketimizde önemli kaolen yatakları mevcuttur (Kütahya).

Smektik killer, bâzı yabancı maddeler, özellikle kireç, magnezyum ihtiva eder ve renk veyahut yağ giderici olarak kullanılır.

Plastik killer, yâni tuğla killeri, bilhassa tuğla ve çanak, çömlek imâline yarar ve en çok kullanılan kil nev’ini teşkil eder. Bu tip killerin bileşiminde, silis ve alüminden başka, dâimâ demir oksit ve bâzan da kireç bulunur ve bu komponentlerin oranları, geniş limitler arasında değişir. Aşağıdaki kil bileşimi bu hususta bir fikir vermektedir:

SiO2 % 57,64

Al2O2 % 27-35

Fe2O3 % 1-3,5

CaO % 0,1-7

Haloysit, kaolinite benzer bir kil minerali olup özgül ağırlığı kaolinitten düşüktür. Yapıları genellikle litlidir. Bâzan borumsu prizma biçiminde de bulunurlar.

Marn adı verilen topraklar, az veya çok kil ihtivâ eden kalkerlerden ibârettir. Renkleri çok defa beyaz olan bu karışımlar bâzı çinilerin îmâlinde ve gübre olarak, toprağın ıslahında kullanılır.

Okr adı altında tanınan, demirce zengin killi kumlar da bir nevi madenî boya olarak oldukça önemli uygulanma alanları bulmuştur. Sarı renkte olan bu killi kumlar, kavruldukları zaman gene boya olarak kullanılan kırmızı okr’ları verir.

Refrakter killer de ayrı bir sınıf teşkil ederler. Tabiatı ile yüksek sıcaklıklara dayanması icâb eden bu özel karışımların, demir ve kireç ihtivâ etmesi tehlikelidir.

Bentonitler, montmorillonit tipinde, kompleks bir alüminyum, demir ve kalsiyum, bâzan da sodyum silikattan meydana gelmiş olup, su içinde, bir jel meydana getirerek şişme-özelliğine sâhiptirler ve birçok alanlarda kullanılırlar.

Kilin kullanma sahaları: Kilin en mühim kullanılma sahası seramik endüstrisidir. Kil, su ile yumuşatılıp istenilen şekil verildikten sonra dayanıklılığını arttırmak için önce yavaş ısıtılarak kurutulur. Daha sonra 2000°C’de fırında pişirilir. Sağlam, sâbit bağlanmış porselen nesnesi teşekkül eder.

Yüksek saflıktaki kaolen, Amerika’nın güney batısında, Corwall’de, İngiltere’de ve Çekoslavakya’da çıkarılır. Fırın duvarlarını yapmada kullanılan refrakter tuğlaların esas yapısı kaolen olup yanında kromit, mağnezit vs. gibi tabiî materyaller de bulunur.

Kaolenin en mühim kullanma sahalarından biri de kağıt endüstrisidir. Bir dolgu maddesi olarak kullanılan kilin saflık derecesi ve tane büyüklüğü mühim olup, dikkatlice kontrol edilmelidir.

Kilin mühim bir kullanılma alanı da petrol kuyularıdır. Kezâ petrolün rafinasyonunda bir katalizör olarak kullanılır. Ayrıca kil, su geçirmeme özelliğine sahip olduğundan baraj ve göllerin dolgularında da kullanılır.