on dördüncü yüzyılda yetişmiş fıkıh, hadis, tefsir ve kelâm âlimi. İsmi Muhammed bin Yûsuf; lakabı Şemsüddîn’dir. Kirmânî nisbesiyle meşhur olmuştur. 1317 (H.717) senesinde Kirman’da doğdu 1384 (H.786) senesinde Bağdat’ta vefât etti.

Önce babası Behâüddîn Yûsuf’tan ve kendi memleketinde bulunan âlimlerden ilim öğrendi. Sonra Şîrâz’a giderek Kâdı Adudüddîn’in derslerine on iki sene kadar devam etti. Daha sonra Şam, Mısır, Hicaz’a gitti ve oradaki âlimlerle görüştü. Ezher Câmiinde Nâsırüddîn el-Fârûkî’den Buhârî-i Şerîf’i dinledi. Hicaz’a giderek Zeynüddîn Irakî ile görüştü. Sonra Bağdad’a dönerek oraya yerleşti. Otuz sene müddetle ilim öğretip, talebe yetiştirdi. Kâdı Muhibbüddîn el-Bağdâdî, oğlu Şeyh Takıyyüddîn Yahyâ el-Kirmânî gibi pekçok âlim ondan ilim öğrendi, hadîs-i şerîf dinledi ve rivâyette bulundu. Muhammed bin Yûsuf Kirmânî 1384 (H.786) senesi Muharrem ayının on altısında hacdan dönerken vefât etti. Cenazesi Bağdad’a getirilip, Bâb-ı Ebrez Kabristanında daha önce kendisinin bizzat hazırlattığı kabrine defnedildi. Oğlu babasının kabri üzerine bir türbe, yanına da bir medrese yaptırdı.

İlim ve fazilet sahibi olan Kirmânî; aza kanâat eder, dünyâya değer vermez, ilim ehline ihsanlarda bulunurdu. Güzel ahlaklı, güler yüzlü ve tevazu sâhibiydi. Sultanlar evine gelir, kendisinden duâ ve nasihat isterlerdi.

Eserleri:

1) Kevâkib-üd-Derârî fî Şerhi Sahîh-il-Buhârî: En meşhur eseridir. Yirmi beş cilt hâlinde basılmıştır. 2) Hâşiye alâ Envâr-it-Tenzîl lil- Beydâvî: Tefsîre dâir dört ciltlik bir eserdir. 3) Risâletü’n fî Mes’elet-il-Kuhlî. 4) Şerh-ul-Mevâkıf lil-Îcî fî-İlm-il-Kelâm. 5) Şerhu Ahlâk-ı Adüdüddîn. 6) Şerh-ul-Cevâhir. 7) Şerh-ul-Fevâid-il-Gıyâsiyye: Beyân ilmine dâirdir.