Alm. Kiwi (f), Fr. Plante de kiwi, İng. Kiwi plant. Familyası: Actinidiaceae. Türkiye’de yetiştiği yerler: Seralarda üretim denemeleri yapılmaktadır.

Çok yıllık, tırmanıcı, yaprağını döken sarılıcı bir bitki. Çin üzümü, bektaşî üzümü, kivi asması veya sâdece kivi (kiwi) olarak da bilinir. Bitkinin dağılım merkezi Güneybatı Çin’dir. Ancak Güney ve Doğu Asya’da yaygın olan kivi, Sibirya ve Japonya’dan Çin’e, Taylan’a, Malezya’ya ve Endonezya’ya kadar yayılır. Bitki, asmaya benzer sarılıcı karakterdedir. Gövdeleri tüysüz veya az tüylüdür. Büyüme yaprak koltuklarında tomurcuklardan olur. Çiçekler koltuklarda tekli veya salkım şeklinde olup, beyaz, sarı ve pembemsi renklerdedir. Bitki iki evciklidir ve türlerde erkek ve dişi çiçekler farklı büyüklüktedirler. Meyveler tüylü veya tüysüzdür. Embriyosu büyük, çok sayıda küçük çekirdekleri vardır.

Kivinin ilk kültüre alındığı ülke Çin’dir. Avrupa’ya ilk defa canlı bitki örnekleri 1847 yılında Robert Fortuna ve 1879 yılında Charles Maries tarafından getirilmiştir. 1906’da Allison bitkinin tohumlarını Yeni Zelanda’ya götürmüş ve bunlardan 1910’da ilk meyvesini almıştır. Meyvelerinden faydalanılabilineceğini de ilk olarak Allison ortaya koymuştur. Yeni Zelanda’da süratli gelişme gösteren bu yeni meyvenin bugün de çok yaygın tanınan Allison, Bruno, Hayvard çeşitleri selekte edilmiş ve geniş ölçüde yetiştirilerek yayılmıştır.

Kivinin kültür çeşitlerinin çoğunun meyveleri ufak limon veya tavuk yumurtası büyüklüğünde olup, dış kabuğu kaba dokulu, tüylü ve kahverengimsi yeşil renklidir. Meyve etleri açık yeşildir, üzerinde çizgiler bulunur. Meyvenin merkezinden etrafına doğru yayılan çok miktarda tohumları vardır.

Kullanıldığı yerler: Meyve eti, sulu, yumuşak, çilek veya üzümü andırır ve lezzeti tatlımsı mayhoştur. Tâze tüketiminin yanında salata, pasta, marmelat yapımında kullanılmaktadır. Kivi meyvesinde özellikle yüksek oranda C vitamini (100 gramda 175 mg), vitamin A, B1, PP, B2 ile proteinler, kalsiyum, fosfor, demir gibi mineraller de vardır. Meyve suyunun pH’sı genellikle 3,3-3,8 arasındadır. Yüksek besin değerinden dolayı kiviye sağlık meyvesi adı verilir. Kivinin mineral madde miktarı diğer meyvelerden fazladır. Diğer taraftan C vitaminince zengin olarak tanınan birçok meyveyi geride bırakmaktadır. Meselâ, C vitamini oranı ortalama olarak elmadan 10 kat, portakaldan 3 kat fazladır. İnsanın günlük C vitamini ihtiyacının 60 mg olduğu dikkate alınırsa, bir kivi meyvesi bunu rahatlıkla karşılamaktadır.

İklim ve toprak istekleri: Kivi, genel olarak kışları ılık, yazları sıcak ve nemli bir iklime ihtiyaç duyar. Buna rağmen yayılış yerlerine (Avrupa’da, Sicilya’da ön Alplere kadar) bakılırsa geniş bir coğrafik yayılmaya sahiptir. Kara ikliminden çok, nemli ılıman iklim bitkisidir. İlkbahar ve sonbahar donlarının görülmediği yerlerde, güzel drenaje edilmiş topraklarda iyi yetişir. Verim çağındaki bitkiler aralık, ocak aylarında -10, -15°C’ye kadar düşen sıcaklıklara dinlenme döneminde olduklarından kolayca dayanabilirler.

Kiviler, yıl boyunca nispeten yüksek bir hava nemi ve yeterli su kaynağına ihtiyaç duyarlar, ancak kök bölgesinde aşırı su istemezler. Kivi yetiştiriciliği için en iyi topraklar, kolay işlenebilen iyi drena olmuş, iyi su tutabilen, tınlı, hemen hemen asit ile nötr arası topraklardır. Kötü drenajlı ve çok nemli ortamlara toleransı azdır.

Çoğaltma: Tohumla üretim, öncelikle ekonomik meyve üretimi için güçtür. Tohumdan elde edilen fidanları, vegatatif usullerle çoğaltılanlara oranla daha geç meyve verirler. Aşı yaparak ve çelik kullanarak yapılan vegatatif çoğalma ile fidanların verimi daha iyidir. Bu şekilde üretilen fidanlar 3 yılda meyve verirler.