Alm. Roter Halbmond (m), Fr. Croissantrouge (m), İng. Red Crescent. Türkiye Kızılay Derneği adı altında, savaşta, barışta ve milletlerarası yardımlaşmalarda faaliyet gösteren bir yardım kurumu. 11 Haziran 1868 târihinde Osmanlı Mecrûhûn-i Askerî Muâvenet Cemiyeti adıyla merkezi İstanbul’da kurulan cemiyet, 14 Nisan 1877’de Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti adını aldı (Bkz. Hilâl-i Ahmer). 1925’te genel merkezi Ankara’ya taşındı ve adı 1935 yılında Türkiye Kızılay Cemiyeti olarak değiştirildi.

Kızılayın ilk kurucuları Dr. Abdullah Bey, Sedrâr-ı Ekrem Ömer Paşa, Marko Paşa, Edhem Paşa, Della Suda Fâik Paşa ve Hüseyin Hilmi Paşadır. Dernek kuruluşundan bu yana, Balkan Savaşlarında; Bingazi, Trablusgarp, Humus, Selanik, Üsküp ve Gelibolu’da Birinci Dünyâ Savaşı sırasında çeşitli cephelerde hastâneler açarak Türk ordusuna maddî ve mânevî yardımda bulunmuş ve hizmetlerini İstiklâl Savaşı yıllarında sürdürmüştür.

Yurdun muhtelif yerlerinde ortaya çıkan tabiî âfet ve felâketlerde, Kızılay bütün imkânlarıyla felâketzedelerin ilk ve âcil yardımlarına koşar. Böyle durumlarda vatandaşların barınmaları, beslenme ve tedâvîleri Kızılay ekiplerince karşılanmaktadır. Ayrıca başka devletlerde meydana gelen âfet yardımlarına katılır. Ekipler göndererek, malzeme ve para yardımında bulunur.

Kızılay, savaşta veya olağanüstü hallerde, hükümetin gösterdiği lüzum ve ihtiyaca göre vatandaşların ve silahlı Kuvvetlerin yardımına koşar. Bu gaye için lüzumlu malzeme araç ve gereçleri dâimâ kontrol altında bulundurarak hazır bekletilir.

Araştırma ve haberleşme teşkilâtı aracılığı ile savaş esirlerinin, mültecilerin değiştirilmelerine veya âileleri ile haberleşmelerine, para ve eşyâ sağlamaya aracılık eder.

Hükûmetin isteği üzerinde hastâneler kurar. Hemşireler, hastabakıcılar yetiştirir. Dispanserler, sağlık merkezleri, rehabilitasyonlar kurar ve idâre eder. Kan yardımı ile, kan bağışı kabul edecek teşkilâtlar açar. Yardıma muhtaç, hasta mâlûl ve sakatlara gereken yardımı yapar. Sivil savunmada görev alır. Kızılay gönüllü teşkilâtını kurar. Büyük âfetlerde ve savaş dolayısıyla ortaya çıkan göçlerde yardımlarda bulunur. Kurtarıcı ve ilk yardımcılar yetiştirir. Tehlikeli bölgelerde bulunup korunmaları gerekenlerin hükûmetin göstereceği yerlere taşınmalarına ve yerleşmelerine yardım eder. Milletlerarası Kızılhaç Komitesi, Kızılaslan, Güneş Dernekleri Birliği ile bu derneklere bağlı diğer derneklerle işbirliği sağlar.

Kızılayın, savaşta ve barışta, milletlerarası yardımlaşmalarda çeşitli görevleri vardır. Kızılayın gâyesi; savaşta felâkete uğrayanları koruyan Cenevre sözleşmeleriyle, milletlerarası antlaşmalardan, Türkiye Cumhûriyetinin taraf olduğu antlaşmaların derneğe yüklediği hizmet ve görevleri yerine getirmek, barışta yurt içinde ve yurt dışında meydana gelen tabiî âfet ve felâketlere karşı sağlık yardımlarında bulunmak, savaşta silâhlı kuvvetlerine yardımcı olmaktır. Kızılay dört yılda bir düzenlenen Milletlerarası Kızılhaç Konferansına katılır.

Bugün Kızılayın yurdun her tarafında 649 şûbesi, 10 kan merkezi ile bir hemşirelik koleji, Afyon’da bir mâden suyu işletmesi, gençlik kampları, karayolları üzerinde ilk yardım istasyonları, pekçok dispanser, aşocağı, öğrenci yurdu gibi tesisleri vardır. Kızılay prensip olarak, milliyet, ırk, din ve sosyal şart ve siyasî inanç farkı gözetmeksizin fertlerin ıstıraplarını önlemeye ve hafifletmeye çalışır. Milletlerarası karşılıklı dostluk ve sürekli barış anlayışını destekler. Kızılay bağımsız bir kuruluştur. Devletin kânunlarına tâbi olarak insanlık faaliyetlerinde ve kamu otoritesinde yardımcı olur. Kendisine bağlı bütün millî dernekler aynı haklara sâhib olarak yurt sathında faaliyetini sürdürürler. Kızılay menfaat beklemeksizin gönüllü bir yardım kuruluşudur.

1869 yılından 1993 yılına kadar Kızılay Genel Başkanlığı yapmış olan kişiler:

Dr. Marko Paşa 1869-19 Nisan 1877

Dr. Ârif Bey 2 Eylül 1909

Rifat Paşa

Talât Bey

Hüseyin Hilmi Paşa 4 Mayıs 1910-28 Mart 1917

Tevfik Paşa 28 Mart 1917-19 Şubat 1921

Abdurrahmân Şeref Bey 19 Şubat 1921-18 Şubat 1922

Dr. Refik Saydam 22 Ağustos 1922-25 Nisan 1939

Dr. Hüsâmeddin Kural 25 Nisan 1939-5 Mayıs 1941

Ali Rana Tarhan 5 Mayıs 1941-1 Aralık 1950

Prof. Dr. Nihat Reşat Belger 1 Aralık 1950-29 Nisan 1953

F.Lütfi Karaosmanoğlu 29 Nisan 1953-28 Nisan 1956

Şami Ergin 28 Nisan 1956-27 Nisan 1958

Rıza Çerçel 27 Nisan 1958-30 Nisan 1960

Şemi Ergin 30 Nisan 1960-16 Haziran 1960

Prof. Dr. Nusret Karasu 16 Haziran 1960-29 Nisan 1961

Ahmed Yıldız 29 Nisan 1961-2 Aralık 1961

Prof. Dr. Nusret Karasu 2 Aralık 1961-2 Mayıs 1964

Dr. Fikret Pamir 2 Mayıs 1964-16 Nisan 1966

Mecdi S.Sayman 16 Nisan 1966-1 Ekim 1966

Mehmed Nomer 1 Ekim 1966-23 Eylül 1967

Rıza Çerçel 23 Eylül 1967-1 Kasım 1969

Dr. Fikret Pamir 1 Kasım 1969-2 Mayıs 1970

Frof. Dr. Recai Ergüder 2 Mayıs 1970’ten 1978’e kadar

Dr. Ali Rıza Zorluoğlu 1978’den 1979’a kadar

Dr. Kemâl Demir 1979- Devâm etmekte