Alm. Kompakte Schallplatte (f), Fr. Disque compact, İng. Compact disk. Seslerin kaydedilip, tekrar dinlenmesini mümkün kılan sayısal kayıt ve okuma yapan disk.

Uzun müddet ses kaydında ve tekrar dinlenmesinde (buluşu Edison’a dayandırılan) plaklar kullanılmıştır. Bu plakların üzerindeki ses kayıtları, hareket eden bir plak iğnesi ile okunurdu. Uzun müddet okunan (veya çalınan) plakların üzerindeki kayıtların bozulması, seslerin netliğini bozar. Ayrıca bu plaklarda ses titreşimleri mekanik titreşime çevrilerek plak üzerine kayıt edilmekte ve tekrar okunurken, mekanik titreşim sese çevrilmektedir. Bu yönden de sesin gerçek netliğinde kayıplar olmaktadır. Plaklar gibi ses bandlarında da kayıt ve geri okuma “analog” türden olur. Dijital kayıt yapan disklerde dalga şeklinde olan ses benzer (analog) türden kayıt edilmez. Bunun yerine elektrik titreşimine çevrilen ses dalgasının zamâna bağlı değişimi, çok küçük zaman aralıkları alınarak sürekli sayısal olarak okunur. Bu okuma, saatte bir yapılan termometre okumasına benzetilebilir. Ancak, termometrenin saatte bir yapılan okuma sonucu mâkul bir değişim grafiği elde edildiği hâlde, sürekli olarak değişen ses dalgalarının kayıtlarının, mâkul değişim elde etmek için sâniyenin binde birinde birkaç defâ ölçülmesi gerekir. Gerçekte günümüzdeki kompakt disklerde bu ölçüm her sâniyede 44.100 defâ yapılır. Bu ölçümlerin yapılıp, kaydedilmesi ancak ileri mikro elektronikle mümkün olur. Aynen bilgisayarlarda olduğu gibi ölçüm için 0 ve 1’den ibâret olan ikili sistem kullanılır. İkili sistemde yanyana gelen 16 rakam günümüzdeki kompakt disklerde kullanıldığı için en büyük kayıt titreşim voltajı [2’nin 16. kuvveti (216)= 65.536] kabul edilerek kayıt yapılır. Böyle bir hassas kayıt ve sâniyede yapılan 44.100 tâne kayıt, sonucun çok hassas olmasını sağlar. Bu sûretle insan kulağının en üst işitme sınırı kabul edilen 20 khz (sâniyede 20.000 titreşim)lik frekans bile hassas bir şekilde kayıt edilir. Kayıt sonu ses sinyalleri sâniyede 14.112 milyon tâne sayısal olarak (bir dizi sıfır ve bir kombinezonu) elde edilir. Böyle bir kayıtın da yapılması kolay değildir.

Kompakt disk gümüş metal tabaka ve bunun üst ve altında bulunan koruyucu plastik kaplama tabaka sırdan ibârettir. Metalik disk üzerindeki 1,6 mm’lik spiral izlere laser ışığının hassas bir şekilde odaklandırılması sonucu, elde edilen yansıma değerlendirilir. Yansıma sinyalin gelmesi veya gelmemesi sayısal 1 ve 0’a çevrilir. Sâdece iki sinyalin mevcut olması, arada bir durumun olmaması, okumanın mükemmel olmasını doğurur. Diskler dakikada 500-2000 arasında devir yapar. Dönme hızının böyle bir aralıkta değişmesiyle iz üzerinde okumanın sâbit hızla yapılması sağlanır. Laser ışığının diskin ortasındaki metal tabakaya odaklanması sonucu, üst ve alt koruyucu tabakada bulunabilecek leke ve çizgilerin sonuca bir etkisi olmaz. Gerçekte kompakt disk çerçevelenmiş bir kayıt sistemidir. Her bir çerçeve de kontrol ile ilgili bilgilere sâhiptir.

Kompakt disklerde stereo için iki farklı kayıt olduğundan, ayırım nettir. Bütün özellikleri bakımından sayısal çalışan kompakt diskler, benzetme ile (analog) çalışan alışılmış plaklara göre çok üstündür. Plaklarda zamanlama mekanik olarak gerçekleştirildiği hâlde, kompakt disklerde kuartz kristalleriyle kontrol edilen “saat” ile yapılır.

Kompakt disklerde, kayıt edilebilen en kuvvetli ses ile istenmeyen gürültü arasındaki ara (dinamik ara) 90 dB’nin üzerindedir. Plaklarda ve bantlarda ise bu nâdiren 70 dB olabilir. Kompakt disklerde, kayıtlarda, sistemin kendisinden % 0,005 gibi çok küçük bir kayıt çarpıklığı ortaya çıkabilir. Plaklarda ise bu oran yüzler civârındadır. Kompakt diskin üstünlüğü rahatlıkla kulakla fark edilebilir. Hattâ bâzı durumlarda, mikrofonların düşmesi, kayıt aletlerinin çalışması gibi istenmeyen sesler bile kayıt edilir. En önemli özelliği dayanıklı olması, hassas streo kayıdını vermesidir. Kompakt diskten kolayca okuma yapılabildiği hâlde, kayıt yapılması, pahalı âletleri gerektirir.