Alm. Quarz (m), Fr. Quartz (m), İng. Quartz. Kristalize silika (SiO2) minerali. Oldukça geniş bir şekilde yayılmış olup, sadece damarlar veya ayrılmış kütleler hâlinde değil, aynı zamanda volkanik kayaların yapısında bulunur. Kum ve kum taşlarının büyük bir kısmını meydana getirir. Renksiz, cam gibi duru ve saydamdır.

Kristalleri bir takım karışımlarla renklenir ve özel adlar alır. Renkli kuvars türleri, süs taşları olarak mücevher yapımı işlerinde, cam durusu kaya kristali ise bâzı optik âletlerde ve elektronikte de devre elemanı olarak kullanılır. Bu eleman özellikle elektronik osilatörlerde rezonans elemanı olarak kullanılır (Bkz. Rezonans). Çok kararlı bir osilasyon (salınım) yapar. Özellikle saatlerde, vericilerde ve hassas elektronik devrelerde çok geniş çapta kullanılır. Âdi kuvars, bileme, cilalama ile cam ve porselen yapımında kullanılır. Eritilmiş kuvars, termik (ısıl) genleşme katsayısının küçük olması sebebiyle, ısıya dayanıklı cam olarak, kimya ve elektrikte kullanılan âletlerde; son derece ince tel hâlinde çekilen kuvars ise, aynalı galvanometre gibi hassas âletlerde kullanılır. Keza kuvarstan, zımpara taşı ve kum tozu olarak taş, ahşap ve deri işlemelerinde istifâde edilir. Toz olarak sabuna katılınca bir yıkama malzemesi olur.

Hemen hemen bütün kuvars türlerinin sertlik derecesi yaklaşık 7’dir. Yâni pencere camını çizebilecek sertliktedir. Yoğunlukları da 2,6 g/cm3tür. Kuvars romboedrik sistemde kristallenir. Umumiyetle her duvarında altı kenarlı bir priramit bulunan, altı kenarlı bir prizma şeklindedir.

Süs taşı olan kuvarslar: Billurları (kristalleri) belirgin olan kuvars tipleri şunlardır:

1. Renksiz saydam kuvars veya “dağ billuru”.

2. Sarı ile kahverengimsi sarı renkteki “sitrin”.

3. Menekşe renkli “ametist”.

4. Kahverengi veya koyu gri renkteki “dumanlı kuvars”.

5. Siyah veya koyu kahverengimsi “morion”.

6. Kırmızımsı kahverengi saydam olmayan “yassı kuvars”.

7. Beyaz renkteki “mat kuvars”.

8. Açık yeşil renkteki “kloritli kuvars”.

Ametist, takı eşyalarında kullanılan popüler bir kuvarstır. Sitrin, kuyumcularca safir olarak adlandırılır. Bunun safirden ayırt edilmesi sertlik derecesinden anlaşılır.

Birçok kuvars kristali, içinde boşluklar ihtiva eder. Bu boşluklar bir sıvı ile (ekseriya su ile) dolu olur. Bazen karbonik asid de bulunur.

İçinde belirgin hava borucukları ihtivâ eden kuvars türleri de vardır. “Kedi gözü”: İçinde paralel amyant lifleri bulunan çeşitli renklerde olabilen bir kuvarstır. Kahverengi “dumanlı kuvars” içinde, genellikle pul ve tabakalar hâlinde demir bulunmaktadır. Hafif parıltılıdır.

Önemli bir kuvars da “kalseduan” olup, bunun da pekçok türü bulunmaktadır. Kalseduan, zarif billurlar hâlinde olup, kenarları da saydamdır. Bazı türleri şunlardır:

1. Adi cins kalseduan: Süt beyaz, gri, açık mavi, sarımsı renklerde olup, saydam veya mattır.

2. Mavi kalseduan: Gök mavisi renktedir.

3. Krisopras: Çimen yeşili renktedir.

4. Karneol: Açık kırmızımsı renktedir.

5. Plazma: Koyu ve açık yeşil renklerde görülür.

6. Kan rengindeki jaspis: Kan damlaları gibidir.

7. Ahat: Sicilya’daki bir nehir isminden bu isim verilmiş olup, lifli veya dalgalı olabilmektedir. Renk kombinasyonlarına göre görülen “ahat” türleri de şunlardır:

1. Siyah-beyaz renkteki onyx (oniks) damarlı akik.

2. Sardoniks: Beyaz ve kahverengi damarlı akik.

3. Karneoloniks: Beyaz ve kırmızı damarlı akik.

Süt beyazı kuvars, porselen sanayiinde kullanılır.