Alm. Laboratorium (n), Fr. Laboratoire (m), İng. Laboratory. Çeşitli maddeler, âlet, cihaz ve tertibatlar kullanılarak deney, araştırma ve incelemelerin yapıldığı yer. Modern teknolojinin îcâbı olarak doğmuş olan kimyâ, fizik, biyoloji ve malzeme laboratuvarları önce yeni tecrübe ve araştırma yapılması, sonra da üretimin kontrolünü sağlamak maksadıyla kurulmuştur.

Geçen yüzyılda laboratuvarlar gittikçe artan bir hızla çoğalmış olup, aynı zamanda her bilim dalına girme imkânını da sağlamıştır. Bugün laboratuvarlarda çalışanlar, karmalı bir ihtisas örgüsüne göre ayrı ayrı vazifeler yüklenmişlerdir. Umûmiyetle bir araştırma merkezi, birbirinden ayrı belirli görevlere sâhip birçok laboratuvardan meydana gelir. Başka bir ifâde ile, yarım asır öncesine varıncaya kadar ilmî gelişmede müstakil bir yeri olan laboratuvar, bugün de tecrübî ilmî araştırmaların temel direği olmakta devam etmektedir.

Fizik, kimyâ ve biyoloji laboratuvarları ülkemizde hemen her lise ve ortaokulda mevcut olup, üniversitelerimizde yüksek ihtisas laboratuvarları da vardır. Keşif ve buluşların çoğalmasının yolu laboratuvarların bol olması, içlerinin de zengin ve modern techizatla donatılmasından geçer.

Uzay laboratuvarları, insan ve eşyânın ağırlıksız hâle geldiği, feza ortamında istenen ilmî deney, gözlem ve işlemler için gerekli âlet ve malzemeyi ihtivâ eden uzay araçlarıdır. Bu araçlar insanlı olarak kullanıldığı gibi, gerektiğinde insansız bir uzay aracından da uzay laboratuvarı olarak faydalanmak mümkündür. İnsanlı uzay laboratuvarları, âletlerle yapılan deney ve gözlemlere astronotların şahsî gözlem ve tecrübelerinin eklenebilmesi, laboratuvarda ortaya çıkabilecek arızaların astronotlar tarafından giderilebilmesi açısından, insansız uzay laboratuvarlarından daha elverişlidir. Ancak araçta astronot bulundurmanın çok tehlikeli veya imkânsız olduğu hallerde, meselâ güneş çevresinde, radyasyon kuşağında, kızgın bir planet yüzeyinde veya uzayın derinliklerinde incelemede bulunmak istediğimiz zaman, insansız uzay laboratuvarları kullanmak mecburiyeti ortaya çıkar.

Uzay laboratuvarları, fevkalâde pahalıya mal olan, uzayda ârızalanabilen, istenen yörüngede güçlükle tutulabilen hattâ (vaktiyle Skylab’ın başına geldiği gibi) tehlikeli şekilde yeryüzüne düşüp parçalanabilen araçlardır. Bundan dolayı akla şöyle bir soru gelebilir: Öyleyse uzay laboratuvarlarına neden ihtiyaç duyuluyor' Bunun cevabı, uzay şartlarının deney ve gözlemlerin yapılabilmesi bakımından iki büyük avantaj sağlamasıdır. Bu iki avantaj; boşluk (vakum) ve ağırsızlık yahut çekimsizliktir.

Boşluk; laboratuvarın yükseldiği yörüngede, dünyâyı saran atmosfer tabakasının olmamasından ileri gelir. O yükseklikte, atmosferden olsa olsa, arasıra araca çarpan birkaç gaz molekülünden ibaret çok düşük bir “kırıntı” kalmış olabilir. Böyle bir durumda bile, uzayda sağlanan vakum bizimyeryüzünde en mükemmel âletlerle sağlayabileceğimiz vakumdan kat kat üstündür.

Çekimsizlik ise, yörüngede bulunan uzay aracında, merkezkaç kuvvetin çekim kuvvetini dengelemesinden ileri gelmektedir. Zâten bu iki kuvvetin birbirini dengelemesi uzay aracının, uzay boşluklarında kaybolmadan veya dünyâya düşüp parçalanmadan yörüngesi etrafında dönmesini sağlamaktadır. Gerçekten de uzay laboratuvarlarında çekim gücünün dünyâdakinin binde birine indiği, araç içinde bulunan insan ve eşyanın hemen hemen ağırlıksız hâle geldiği gözlenmiştir.

Boşluk ve çekimsizlik; yeryüzünde gerçekleştirilmesi imkânsız olan pekçok deney, gözlem ve işlemlerin yapılabilmesini sağlamaktadır.