Alm. Flecken (m), fleck (m), Fr. Tache (f); defaut (m); honte (f), İng. Stain; mark; speck; shame. Sıvı maddelerin damlaması veya dökülmesi neticesinde, sınırları belli bir yüzeyde kalan izler. Bir yüzeyde çeşitli sebeplerden dolayı ortaya çıkan renk değişiklikleri, parlak ve şeffaf cisimler üzerinde görülen karanlık veya beyazlık, değerli taşların üzerinde bulunarak onların değerlerini arttıran veya düşüren benekler, gözün ağ tabakasında bulunan ve görmeyi en iyi şekilde sağlayan noktalara da leke denir.

Cemiyet içerisinde, kişilerin izzet ve şereflerini düşürecek ve zedeleyecek şekilde yüz kızartıcı davranış ve karakterlerde bulunmalarına da bu ad verilir. Ay, güneş ve diğer gezegenler üzerinde hafif karanlık şekilde görülen kısımlara da leke denir.

Çiçek ve tifo hastalıklarının başlangıcında meydana gelen kabarcıkların dökülmesi sonucu bıraktıkları izlere; bitki hastalıklarının belirtisi olarak yaprakların sap kısımlarında, meyvelerin üzerinde mantarlar ve asalak bakterilerin bulunması, onların asıl renklerinin değişmesine sebeb olarak üzerlerinde meydana gelen görünüm bozucu beneklere de leke denmektedir.

Lekelerin cinslerine göre çıkarma şekilleri vardır; emici, eritici ve renk açıcı “leke çıkarıcılar” kullanılarak lekeler temizlenir.

İnsanları en çok üzen ve düşündüren, giyim ve ev eşyâları üzerinde ortaya çıkan lekelerdir. Bu lekeleri temizlemek için kumaş ve eşyâların cinslerine göre kullanılacak ilaçlara çok dikkat etmelidir. Bilhassa ipek, sun’î ipek ve bundan yapılan kumaşların temizlenmesinde daha titiz davranılmalıdır.

Leke çıkarmada iyi sonuç alabilmek için lekenin ve kumaş cinsinin tesbiti çok önemlidir. Lekelerin çıkarılmasında kumaşların, pamuklu, yünlü, ipekli, renkli ve boyalı oluşlarına göre değişik metodları vardır.

Leke çıkarmada dikkat edilecek genel kaideler:

Yünlü, ipekli, pamuklu ve diğer kumaşlarda leke çıkarılırken lekeyi ışığı bol ve aydınlık bir yerde çıkarmalı.

İki katlı kumaşlarda, lekeli olmayan tarafın korunması için, katları birbirinden ayıracak şekilde çalışmalı, katlar arasına sert ve su geçirmeyen cisimler (tahta, kalın bez) koymalı.

Lekeler çıkarılırken koyu renkli kumaşlar kullanılmalı veya kendi renginden bir parça ile lekeli yeri silmelidir.

Uçucu maddelerle temizlenen lekeleri, ânında bir tamponla uçurmalı, yoksa bu maddeler kendi hâline bırakılırsa kalıcı iz yapabilirler.

Belli başlı lekeler ve çıkarma metodları:

Çay lekesi: Herhangi bir yere çay dökülmesi telaşlanılacak bir olay değildir. Çay lekesi, bekletilip kurursa ve yerleşirse çıkmaz. Lekenin çıkması için, çay dökülen yerin üzerine bolca kolonya dökmek gerekir. Hemen yıkamak lekeyi alır.

Kahve lekesi: Kahve lekesini çıkartmak için, kahve dökülen yerin soğuk suya tutulması ve sonra ılık sabunlu suyla yıkanması gerekir.

Yıkanabilir kumaşların üzerindeki kahve lekelerini çıkarmak için, kumaş saf gliserinle iyice ovulur. Bir müddet bekletildikten sonra her zamanki gibi yıkanır. Böylece lekeden eser kalmaz. Kahve ve çay lekeleri için sirke veya çamaşır suyu da kullanılabilir.

Süt lekesi: Yıkanabilen kumaşlardaki süt lekesi, sabunlu suyla silinir. Yıkanamayan kumaşlardaki süt lekesini çıkartmak için, kumaş temiz benzinle hafiften tampon yaparak silinir. Benzin uçtuktan sonra, tersinden bir bez koyarak ütülenir.

Yağ lekesi: Makina yağı gibi kirli yağ lekeleri benzinle temizlenir, sonra elbise havalandırılır. Eğer, zeytinyağı, tereyağı ve sâdeyağ gibi temiz bir yağsa, vakit geçirmeden bu yağın üzerine bir parça kurutma kâğıdı konur, kâğıt yoksa biraz un serpilir. Bunların üzerinde sıcak ütü gezdirilir. Eğer bir defâda çıkmazsa tekrar edilir. Lekeleri geciktirmemek, hemen çıkarmak lâzımdır.

Yünlü kumaşlardaki yağ lekesini çıkarmak için, lekenin üzerine un serpilir ve bir kurutma kâğıdı konulur. Daha sonra çok kızgın bir ütüyle ütülenir. Un, bütün yağı emip kâğıda geçirecek, böylece kumaş tertemiz olacaktır.

Dikiş makinası ile dikiş dikerken, kumaş yağlanırsa üzerine birkaç saat biraz terzi tebeşiri bırakılır, sonra fırçalanır.

Pas lekesi: Kumaşlardaki pas lekesi, oksalit asitle çıkartılır. Lekeli kısım kaynar suyun buharına tutulur. Bir parça oksalit asit leke üzerine sürülür, leke çıktıktan sonra o kısım ılık su ile yıkanır. Leke, beyaz pamuklular üzerinde çok sayıda veya büyükse, oksalit asit katılmış su içine batırılarak çıkarılır. (1 litre suya 1 çay kaşığı oksalit asit konur.) Daha sonra bol su ile çalkalanır.

Kan lekesi: Lekeler tâze iken çıkarılmalıdır. Sıcak su kullanılmamalıdır. Bitkilerden elde edilen kumaşlar önce amonyaklı sonra sabunlu suyla; yünlü, süet ve ipek kumaşlar ise amonyaklı ve oksijenli su veya amonyaklı ve oksalik asitli suyla, sonra da sabunlu suyla yıkanır. Renkliler ve sentetik kumaşlar önce saf soğuk su, sonra da sabunlu su ile yıkanmalıdır.

Yünlerdeki kan lekesini çıkarmak için aspirinden faydalanılabilir. Bir aspirin ılık suda eritilir ve leke bununla ıslatılır. Sonra da bir saç kurutma makinesiyle kurutulur. Daha önce, lekeli kısmın altına bir pamuk parçası koymak gerekir.

Yağlı boya: Yıkanabilir kumaşlardaki yağlı boya lekelerini çıkarmak için terebentin kullanılır. Kumaş önce terebentin ile silinir, sonra yıkanır. Yıkanmayan kumaşlarda ise karbon tetra klorür iyi netice verir.

Çimen lekeleri: Eterle, kloroformla, sabunlu su ve oksijenli su ile silinir.

Balıkyağı lekesi: Kireçli suyla veya sıcak ve sabunlu suyla silinir.

Kakao lekesi: Kolay çıkan bir leke cinsidir. Tuzlu suyla iyice yıkanır. Sıcak ve sabunlu suyla da çıkarılabilir.

Nikotin lekesi: Pamuklu kumaşlarda javel suyu, yünlü kumaşlarda oksijenli suyla temizlenir. Sentetik kumaşlarda ise kolonya sürülerek çıkarılır.

Ruj lekesi: Lekenin bulunduğu yerin üzerine tereyağı sürülür. Daha sonra ılık sabunlu su veya klorlu eriyikle yıkanır, kalan izlerin ise oksijenli su ile silinmesi gerekir.

Ciklet lekesi: Kuruması için beklenir. Bunun için de üstüne buz parçası konur. Leke kuruduktan sonra tırnakla kazınır veya ılık suyla iyice yıkanır.

Küf lekesi: Kumaşlardaki yeni küf lekeleri yıkanarak temizlenebilir. Eski lekeler için ise permanganatlı su hazırlanıp, kumaşın lekeli kısmı bu suda biraz bekletilir, daha sonra normal olarak yıkanır.

Tentürdiyot lekesi: Lekeli kısım, içine bir kaç damla amonyak ilâve edilmiş soğuk suya batırılarak çıkarılır.

Katran lekesi: Elbiselerdeki katran lekesi, sulandırılmış ispirto ve sabun karışımından elde edilen bir mâyi ile ovularak temizlenir.

Leke hususunda pratik bilgiler:

Koltuklara sürülen çikolata lekeleri, birkaç damla nişadır ruhu konmuş suyla silinerek çıkarılır.

Masalara dökülen meyve suyunun leke yapmasına meydan vermemek için üzerine tuz dökülür.

Oda kapılarındaki parmak izi lekeleri, önce ılık, sabunlu, sonra da temiz suyla silinip kurulanır.

Pencere camlarındaki lekeler, cam silinen suya bir fincan amonyak katılarak giderilebilir.

Sobalardan damlayan is sularını çıkarmak için, lekenin üzerine önce limon sıkıp, tuz ekilir, sonra ovalanıp, yıkanır.

Süet ayakkabıların temizlenmesi için, üzerine bir mikdâr talk pudrası döküp ovalanır, ardından bir fırça ile fırçalanır.