Alm. Medaille (f), Fr. Médaille (f), İng. Medal. Muhârebelerde üstün başarı gösterenlere, önemli bir olay veya yarışma sonunda derece alanlara verilen mâdenî nişân. Madalya basımı, târihin çok öncesine dayanır. Abbâsîler (749-1517) zamânında, önem arz eden bâzı hadiseler sebebi ile “atiye dinarı” denilen madalya basıldı. Abbâsî halifelerinden Muktedir’in bastırdığı madalya, Berlin Müzesinde bulunmaktadır. Büveyhoğulları’ndan İzzüdevle Bahtiyar tarafından basılan 36 mm çapında 18,30 gram ağırlığındaki bir altın madalya, İstanbul Arkeoloji müzesinde mevcuttur. Bu madalya, 976 senesinde Halife Tayi’nin, İzzüddevle Bahtiyar’ın kızıyla evlenmesi sebebiyle, hâtıra olarak bastırıldı ve mahdut zevâta verildi. Anadolu Selçuklularından İkinci Keyhüsrev de, 1245 senesinde 41 mm çapında ve 134,25 gr ağırlığında bir atiye dinârı bastırdı. Osmanlı Devletinde de, ilk defa 1730 senesinde Ferrahi denilen altın madalya basıldı. Üçüncü Osman Han zamânında basılan Sikke-i Cedid madalyası da altındandı.

Madalya’nın şekli, özellikleri, veriliş esasları, veraset, kayıt ve tescil işleri bakımından en geniş şekli ile Türk Silâhlı Kuvvetlerinde düzenlenmiştir. Genelkurmay Başkanlığınca hazırlanıp yayınlanan yönetmeliğe göre sekiz çeşit madalya vardır:

Savaş madalyası: Savaş takdirnâmesi alanlara verilir. Savaş takdirnâmesi ise, başarılı sevk ve idâre kâbiliyeti veya görev îcâbı üstün kahramanlık ve cesâret göstermek sûretiyle, muhârebenin seyrini değiştirecek durumu meydana getirenlere verilir. İki derecelidir ve altın kaplamadır.

Türk Silâhlı Kuvvetleri Şeref Madalyası: Savaşın sevk ve idâresinde ve kazanılmasında önemli rol oynayanlara altın kaplama; hayâtı tehlikede olan kişi ve birlikleri, kendi hayâtını tehlikeye koyarak kurtaran Türk ve yabancı uyruklu asker ve sivil kişilere gümüş kaplama şeref madalyası verilir.

Türk Silâhlı Kuvvetleri Övünç Madalyası: İki derecelidir. Birinci derecesi; savaşa katılıp herhangi bir disiplinsiz hâli görülmeyenlere gümüş kaplama, ikinci derecesi ise barışta görevini üstün gayretle îfâ ederken görevin sebep ve tesiri ile hayâtını kaybeden askerin kânûnî mirasçılarına bronz madalya verilir.

Türk Silâhlı Kuvvetleri Üstün Kâbiliyet Madalyası: Silâhlı kuvvetlerin yükselmesi, güçlenmesi uğruna askerî, idârî, ilmî alanlarda üstün hizmette bulunanlara; araç, gereç, gibi lüzumlu malzemeleri keşfedenlere, birliğinin îtibârını yükseltenlere, emsâline nazaran feragat ve fedakârlıkla çalışarak görevini üstün derecede yapan asker kişilere verilir. Gümüş kaplamadır.

Türk Silâhlı Kuvvetleri Üstün Cesâret ve Feragad Madalyası: Bu madalya, savaşta ve barışta kendine verilen görevleri hayâtını tehlikeye koyarak, üstün cesâret ve feragatla yerine getiren Türk ve yabancı uyruklu asker ve sivil kişilere verilir. İki cinsdir. Mâdenî pirinç üzerine, altın ve gümüş kaplamadır.

Türk Silâhlı Kuvvetleri Başarı Madalyası: Savaşta ve barışta önemli görevlerin yapılmasında müstesnâ başarı gösteren Türk ve yabancı uyruklu asker ve sivil kişilere verilir. Pirinç üzerine gümüş kaplamadır.

Türk Silâhlı Kuvvetleri Hizmet Madalyası: Savaşta ve barışta başarı gösteren, Türk ve yabancı uyruklu asker ve sivil kişilere verilir. Gümüş kaplamadır. Savaş madalyası, Türk Silâhlı Kuvvetleri Komutanının imzâsı üzerine, Millî Savunma Bakanı ve Başbakanın imzâlayacağı ve Cumhurbaşkanının onaylayacağı kararnâme ile tevcih olunur. Diğer madalyalar Genelkurmay Başkanı, Kuvvet Komutanları, Jandarma Genel Komutanınca veya yetkili kılacakları şahıslarca verilir.

Verilen madalyalar, sâhiplerinin ölümü hâlinde kânûnî mirasçılarına intikal eder. Ancak, bunlar madalyaları takamazlar.

Madalyalar, yönetmelikte belirtilen şekilde ve törenle takılır. İstiklâl Harbine fiilen katılanlara 1005 sayılı kânun gereğince İstiklâl Madalyası verilir ve aylık bağlanır. Bunlar Devlet Demiryolları ve Devlet Denizyolları vâsıtalarıyla belediye otobüslerinde ücretsiz seyâhat etme hakkına sâhiptirler.

Dünyâda müstesnâ olaylar sebebi ile bastırılmış belli başlı madalyalar: Amiral Tromp’un 1653’te bastırdığı altın madalya, 1445’te basılan Domenico Nevello Malatesta madalyası, 1400 yıllarında İmparator Heraklius Michelet Saulmon’un madalyası, Dördüncü Henri’nin madalyası, 1499’da Onikinci Louis veAnne de Bretogne’nin madalyası, önemli olanlarıdır.

Osmanlı Devletinde muhtelif târihlerde, önem arz eden harp veya olaylar sebebiyle madalyalar verilmiştir. Bunlardan bâzıları:

Üçüncü Osman zamânındaki, “Sikke-i Cedid” adı ile anılmıştır. Altındandır. Abdülmecid Han zamânında, 1849 senesinde çıkarılan “Bosna madalyası”, Abdülmecid Han zamânında, 1854 senesinde çıkarılan “Silistre madalyası” altın ve gümüştendir. Abdülmecid Han zamânında, 1858 senesinde çıkarılan “Nişan-ı İftihâr madalyası” altın ve gümüştendir. Abdülaziz Han zamânında, 1862’de çıkarılan “Karadağ madalyası”, gümüştendir. AbdülazizHan zamânında, 1862’de çıkarılan “Zirâat ve Sinaat Madalyası”, altın ve gümüştendir. Abdülaziz Han zamânında, 1865’te çıkarılan “Kolera madalyası” gümüştendir.

İkinci Abdülhamid Han zamânında 1877’de çıkarılan “Plevne Madalyası”, gümüştendir. 1884’te çıkarılan “İhtisas madalyası” ile 1890’da çıkarılan “Liyakat madalyası”, altın ve gümüştendir. 1896’da çıkarılan “Yunan Muhârebeleri madalyası” gümüş ve bakırdandır. İkinci Abdülhamîd Han zamânında, 1899’da çıkarılan “Maarif madalyası”, Beşinci Mehmed Reşat Han zamanında, 1911’de çıkarılan “Abide-i Hürriyet madalyası” altın ve gümüştendir.

Bütün ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de ferdî ve takım hâlindeki spor müsâbakalarında ilk üç dereceyi alanlar altın, gümüş ve bronz madalyalarıyla mükâfatlandırılırlar.