Alm. Büffel (m), Fr. Buffle (m), İng. Water Buffalo. Familyası: Boynuzlugiller (Bovidae). Yaşadığı yerler: Tropik ve subtropik iklim bölgelerinde. Güney Asya, Afrika, Ortadoğu, Doğu Avrupa ve Türkiye’de yaygındır. Özellikleri: Su kenarlarında yaşar. Öküzden kuvvetlidir. Geviş getirir. Ömrü: 22 yıl kadar. Çeşitleri: Evcil ve yabânîleri vardır.

Çiftparmaklılar takımının boynuzlugiller familyasından bir memeli, Sığıra benzemekle berâber ondan daha iri yapılıdır. Derisi siyah olup, az da olsa uzun ve seyrek kıllarla kaplıdır. Kuyruğunun ucunda bulunan püskülündeki kıllar, derisindekilere nisbeten daha serttir. Geviş getiren bir memelidir. Umûmiyetle, boyları iki m, yükseklikleri ise 1,5 m kadar olan mandaların başı, aşağı doğru düşük vaziyettedir. Su ve çamura yatmaktan çok hoşlanır. Böğürtü şeklinde ses çıkarır. Vücutlarına sıvanan çamur, bu hayvanları, hâricî asalaklardan muhâfaza eder. Tropik ve subtropik iklim bölgelerinde yaşarlar. Evcil ve yabânîleri bulunur. Amerika bizonuna “bufalo” veya Amerika mandası da denir. Akdeniz bölgesinde (Doğu Avrupa, Anadolu ve Ortadoğu’da) evcil türleri, Afrika ile Güney ve Güneydoğu Asya’da (özellikle Hindistan’da) yabânîleri, yaygındır. Hindistan yabânî mandasının ağırlığı, bir tondan fazla olup, yaklaşık iki metre yükseklikte ve boynuz uzunluğu ise 1,5 m civârındadır. Erkeği, bir filin hakkından gelecek kadar cesur ve kuvvetlidir. Avlanması kaplan kadar tehlikelidir. Yabânî mandalar 10-20’lik sürüler hâlinde bataklık ve su kenarlarında yaşarlar ve gece otlarlar. Bunların içinde Hindistan yabânî mandası, Seylan yabânî mandası en meşhurlarıdır. Dünyâda bulunan (tahmini olarak) 78 milyon evcil mandanın yaklaşık 45 milyonu Hindistan’da bulunmaktadır.

Evcil mandalar, yük taşımak, et, süt ve derisinden istifâde edilmek için beslenir. Dünyâdaki bütün evcil mandalar iki ana ırktan gelmektedir. Bunlar, bataklık mandası ve ırmak mandasıdır. Güney Asya’da yaygın olan bataklık mandası, oldukça güçlüdür. Buna karşılık güneşte uzun müddet kalamaz. Tükiye’de, Doğu Avrupa ve Ortadoğu’da bulunan ırmak mandası kuru otlaklarda ve nisbeten duru sularda yaşar. Mandanın bol yıkanması ve çamura batması sağlıklı olması için şarttır. Eti pek fazla makbul değildir. Sütü, inek ve koyun sütüne göre daha yağlıdır. Derisi köseleciklikte kulanılır.

Üremeleri, 10 ay süren bir gebelik sonunda doğurduğu bir (nâdiren iki) yavru ile olur. Manda yavrusuna Anadolu’nun çeşitli yörelerinde “balak” veya “malak”; mandaya ise “camız” veya “dombay” derler. Doğum umûmiyetle mart-mayıs (bahar) aylarında olur. Yavru yaklaşık dört senede erginleşir.