Alm. Manometer (n), druckmesser (m), Fr. Manomètre (m), İng. manometer. Gaz veya sıvı akışkanların basıncını ölçmek için kullanılan bir âlet. U şeklindeki bir borudan meydana gelir. Boru içinde bulunan sıvı, akışkan tarafından, uygulanan basınca bağlı olarak seviye değiştirir. İki koldaki seviye farkı önceden hazırlanan ölçekli bir cetvelde ölçülerek basınç bulunur. Civalı barometre, açık hava basıncını ölçmek için kullanılan basit bir manometreden ibârettir.

Genel olarak iki türlü manometre vardır: Sıvı manometre, metal manometre.

Sıvı manometreler: Açık uçlu ve kapalı uçlu olmak üzere ikiye ayrılırlar. Açık uçlu manometrenin bir kolu basıncı ölçülecek gaza bağlı, diğer ucu ise atmosfere açıktır. Açık hava basıncı bu uca etki eder. Bu tip manometrede gaz basıncı ile açık hava basıncı arasındaki fark ölçülür. Bu basınca rölatif (izâfî) basınç veya sayaç (ölçüm) basıncı denir. Gazın basıncına (p) mutlak basınç denir. p= PA+h.ü.g veya p-pA= h.ü.g dir.

I. Yüksek basınçları ölçmek için kullanılan açık uçlu manometre.

Burada ü, U borusu içerisinde bulunan sıvının yoğunluğu; g ise, yer çekim ivmesidir. üg sıvının öz ağırlığı olmaktadır. (Kullanılan sıvı genelde civadır) Şu halde gazın mutlak basıncı veya hakikî basıncı bulunurken sayaç basıncına açıkhava basıncı eklenir (Açıkhava basıncı= 1 atm= 76 cmHg basıncı).

Kapalı uçlu manometrede, atmosferle bir irtibat olmadığı için gazın direkt olarak hakikî basıncı (mutlak basıncı) ölçülür. Manometredeki sıvı yükselmesi h’ ise gazın mutlak basıncı p= h’..g’dir. İçerisinden sıvı akan boru, daralma ve genişlemelere uğruyorsa hızdaki değişmelerle berâber basınçta da değişme meydana gelir. Venturimetre denilen bu âletle basınç farkı ölçülüp, akışkanın hızı ve debisi bulunur. Boru çapı artarken hız azalır, fakat basınç yükselir. İşte büyük çaptaki basınç ile küçük çaptaki basınç arasındaki fark, manometre ile ölçülür. Böyle iki nokta arasındaki basınç farkını gösteren manometrelere “diferansiyel manometre” denir.

II- Alçak basınçları ölçmek için kullanılan kapalı uçlu manometre.

Metal manometre: İçinde, basıncı ölçülecek gazın bulunduğu kapla birleştirilmiş olan elastik ve metal bir borudan müteşekkildir. Basınç yükselince boru kavisi düzelmeye çalışır ve uygun bir düzenle boru ucunun hareketi, göstergenin hareketine dönüştürülür.

Metal manometreler, civalılar ile mukayese edilerek ölçeklenirler. Sağlam, kullanışlı ve çok büyük basınçları ölçmeye elverişli âletlerdir. Bâzı özel işlerde yazıcı olanları da kullanılır. Metal manometreler, endüstride, cıvalılara nazaran daha çok kullanılır.

Civalı tansiyon âletleri (sphygmomanometer) açık tüp manometresi gibi U borusu içindeki cıva seviyesi değişimi takip edilerek kullanılır. Tansiyon âletinin açık kısmına lâstik bağlı olup, borunun diğer ucu tansiyonu ölçülecek kola geçirilen manşete bağlı insanın koluna sarılır. Manşet puar denilen lastik pompa ile basınç uygulanır. Uygulanan basınçla civa seviyesinde değişme olur. Uygulanan basınç, koldan geçen atardamarın basıncına eşit olduğunda, cıva seviyesi insanın tansiyonunu gösterir.

Diğer tip tansiyon manometrelerinde de kol atardamarının basıncına eşit basınç, dâiresel kadran üzerinde dönen ibre ile de ölçülür. Ayrıca elektronik olarak basıncı bildiren sistemler de geliştirilmiştir.

Bisiklet lâstiğinde 2 atm., otomobil lastiğinde 3-5 atm., buhar kazanlarında 10-15 atm., buhar türbininde 30 atm., top namlularında 1000 atm. kadar gaz basıncı vardır.