Alm. Mykosen, Fr. Mycoses, İng. Mycosises. Mantar, genel ismiyle tanınan mikroorganizmaların özellikle cilt ve tırnakta ve nâdiren de diğer organlarda meydana getirdikleri hastalıklar.

Burada, yaygın olarak görülen ve tıp dilinde dermatofitoz olarak isimlendirilen cilt ve tırnak mantarları anlatılacaktır.

Mantarlar tabiatta yaygın olup, 100.000 kadar mantar türünün bulunduğu tahmin edilmektedir. Bunlardan 50 kadar tür, insanlarda çeşitli şekillerde hastalıkların meydana gelmesine sebeb olmaktadır. Dış etkilere karşı çok dirençli olan bu mantarların çoğu, her türlü kötü şartlarda hayatlarını idame ettirebilirler ve uygun bir yer buldukları vakit çeşitli klinik belirtiler gösterirler.

Hastalıklı saç, tırnak ve cilt kazıntılarının potasyum hidroksit eriyiği ile muâmelesinden sonra, mikroskopta incelenmesiyle kesin teşhis konur. Ayrıca hazırlanan cilt kazıntılarının kültüre ekilmesi ve wood ışığı da teşhiste kullanılan metodlardandır.

Vücut mantarı: Genellikle Trichophyton türü mantarlarla olur. Önce ciltte pembe kırmızı bir leke şeklinde başlar, etrafa doğru yayılırken orta bölümü iyileşir. Böylece halka şeklinde, ufak kabarcıklar ve kepeklenme gösteren tipik şeklini alır.

Tedâvide; antimikotik pomad, krem ve losyonlar kullanılır. Geniş alanlara yayılmış ve tedâviye dirençli ise griseofulvin ihtivâ eden hapların yutulması tedâviye eklenir.

Ayak mantarı: Özellikle atletlerde, toplu olarak yaşanan yerlerde (yatılı okullarda, kışlalarda) ve ayak temizliğine dikkat etmeyenlerde sık görülür. En çok üçüncü ve dördüncü parmak aralıklarına yerleşir. Tabana da yayılabilir. Kaşıntılıdır. Deriyi tahrip eder. Mikrop da kaparsa çok rahatsız edici iltihaplar gelişebilir.

Tedâvîsinde, öncelikle ayak temizliğine çok dikkat edilmelidir. Her ayak yıkayışta, parmak araları ve tabanlar iyice kurulanmalı, kurutucu pudralar serpilmelidir. Naylon çorap giymemelidir. Ayakları mümkün olduğu kadar havalandırmalı, özellikle yaz mevsiminde yarı açık ayakkabılar tercih edilmelidir. Tedâvide, griseofulvin hapları, kurutucu toz ve solüsyonlar ve antimikotik pomadlar kullanılır.

Tedâviye birkaç ay düzenli olarak devâm edilmelidir.

Tırnak mantarı: Uzun müddet devâm eden ayak mantarı vakalarında ayak tırnaklarının da tutulması sık görülür. El tırnaklarında nâdiren görülür. Tırnaklar kalınlaşır ve parlaklığını kaybeder. Rengi değişir. Tırnak plağı ayrılabilir ve tırnak tahrip olabilir.

Tedâvisinde, Griseofulvin faydalıdır. Ancak bunun için 6-12 aylık bir tedâvi gerekir. Ayrıca mantar için hazırlanmış tırnak solüsyonları da faydalı olabilir (% 18’lik Dermotrosyd tırnak sülüsyonu gibi). Tırnağın çekilmesi gerekebilir.

Kafa mantarı (Tinea capitis): Daha çok çocuklarda görülür. Bulaşıcıdır. Saçlar kırılır ve parlaklığını kaybeder. Enfeksiyon küçük bir alanda kalabileceği gibi yayılabilir ve bütün kafa derisini istilâ edebilir. Saçlar dökülebilir. Kabarık iltihaplı, yumuşak bir tabaka (kerion) meydana gelebilir. Teşhis, kafa derisinin Wood ışığı altında incelenmesiyle kolayca mümkündür. Teşhiste mantar kültürleri de önemlidir. Hekimin tavsiyesine göre tedâvi uygulanır.

Bacak ve kasık mantarı: Lezyon tipik olarak halka biçiminde, ufak kabarcıkları olan ve yayılma temâyülü gösteren kaşıntılı bir kırmızılıktır. Alevlenme dönemleri daha çok yaz mevsimine rastlar. Tedâvî vücut mantarındaki gibidir.

Tinea versicolor: Malassezia furfur isimli mantar tarafından meydana getirilen bir mantar enfeksiyonu. Beyazdan sütlü kahverengiye kadar değişen renklerde, mercimek büyüklüğünde lekeler hâlinde başlar. Lekeler etraflarına doğru yavaş yavaş genişler ve birbirleriyle birleşerek harita gibi hantela kenarlı şekiller çizer. Hafif pullanma vardır. Hasta bu teşekkülleri yalnızca yazları fark ediyor olabilir; çünkü bunlar güneşte esmerleşmez ve çeşitli büyüklükte olabilen “Güneş lekeleri” şeklinde gözükür. Kaşıntı nâdirdir ve genellikle hastanın vücudu aşırı ısındığında görülür. Kazınarak alınan metaryalin mikroskopta incelenmesi ile teşhis edilir. Wood ışığından da faydalanılabilir.

Tedâvi: Selenyum sülfür şampuanı 3-4 gün boyunca gece yatarken hastalıklı bölgeye sürülür, ertesi sabah yıkanır. Fazla tahriş yaparsa daha kısa sürede yıkanır. Diğer mantar pomadları da faydalıdır.