Alm. Reduktionsteilung (f), Fr. Méiose (f), İng. Meiosis. Eşeyli üreyen türlerde görülen bir indirgenme bölünmesi. Diploid (2n) hücrelerden, haploid (n) hücrelerin meydana gelmesi olayıdır. Redüksiyon veya meios bölünme de denir. Türlerde kromozom sayısını sâbit tutmak için, eşey hücrelerinde kromozom sayısını yarıya indirgeyen bir bölünme şeklidir. Sonucunda haploid kromozom ihtivâ eden gamet hücreleri meydana gelir.

Erkeği ve dişisi olan canlılarda diploid hücreli yavruların meydana gelebilmesi için mayoz bölünme şarttır. Yalnız eşey hücrelerinde görülür. Bir hücrede mayoz bölünme bir defâ olabilir. Mayoz sâyesinde türlerde kromozom sayısı nesiller boyunca sâbit tutulur. İnsanın vücut hücrelerinde diploid sayıda 2n= 46 kromozom vardır. Fakat üreme hücrelerinde (gametlerde) meios sonucu bu sayı yarıya indirgendiğinden haploid (monoploid) sayıda n= 23 kromozom bulunur. Sperm ve yumurta hücreleri birleşerek zigotu (döllenmiş yumurta) oluşturunca tekrar 2n= 46 kromozom sayısı ortaya çıkar. Eğer üreme hücrelerinde meios bölünme olmasaydı türlerin her dölünde kromozom sayısı artardı.

Mayoz, Mayoz I ve Mayoz II olmak üzere birbirini tâkip eden iki bölünme safhasıyla gerçekleşir. Birincisinde kromozomlar yarıya indirgenerek n kromozom sayılı iki hücre oluşur. İkincisinde kromozom sayıları değişmez, normal bir mitoz olarak cereyan eder. Sonuçta bu iki hücreden kendileri gibi n kromozomlu dört hücre meydana gelir.

Birinci bölünmenin safhaları: Profaz I, Metafaz I,. Anafaz I, Telofaz I; İkinci bölünmenin safhaları: Profaz II, Metafaz II, Anafaz II, Telofaz II olarak incelenir.

Profaz-I: Mitozun profazındaki bütün olaylar görülür ve ondan daha uzun sürelidir. Ayrıca bu safhada:

1. Homolog kromozomlar yanyana gelerek çiftler oluştururlar.

2. Kromozom çiftlerinin kromatitleri “tetrat” denen dörderli gruplar oluştururlar.

3. Homolog kromozom çiftleri birbirine sarılır. Buna “sinapsis” denir.

4. Sinapsis sırasında homolog kromozomlar birbirlerine değdikleri kısımlarda parça değiş tokuşu yaparlar. Buna “crossing-over” adı verilir. Crossing-over kardeş olmayan kromatitler arasında gerçekleşir. Bu olay kromozomlarda gen değişimine sebep olduğundan canlılar arasında kalıtsal çeşitliliğe sebep olur.

Crossing-overde çift veya daha fazla bağlantı köprüleri oluşabilir. Birbirine yakın genlerin ayrılma ihtimâli azdır. Uzak olan genlerin ise ayrılma ihtimâli fazladır. Crossing-over ihtimâli gen yakınlığı ile ters orantılıdır.

Metafaz I: Homolog kromozomlar ekvator düzleminde karşılıklı sıralanır. Çift kromatitli bu kromozomlar sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunur.

Anafaz I: Homolog kromozomlar kromatitleriyle berâber iğ iplikleriyle zıt kutuplara çekilirler.

Telofaz I: Kutuplara çekilen kromozomların etrâfında çekirdek zarı oluşur. Sitoplazma boğumlanarak ikiye ayrılır. Kromozom sayısı yarıya indirgenmiş haploid (n kromozomlu) iki hücre meydana gelir. Bu hücrelerin kromozomları çift kromatitlidir.

Kısa bir dinlenmeden (interfaz) sonra mayozun ikinci bölünmesi başlar. Bu mitoz şeklinde cereyan eder. Ancak profaz II de kromozomların kendilerini eşlemesine lüzum yoktur. Çünkü bu olay mayoz I’de gerçekleştirilmiştir. Telofaz II’nin sonunda n kromozom sayılı dört eşey hücresi meydana gelir. Mayoz sonucu yumurta ana hücresinden oluşan 4 hücreden küçük olan 3 tânesi (kutup hücreleri) eriyerek kaybolur. Kalan dördüncü büyük hücre gelişerek yumurtayı meydana getirir. Erkekte ise sperma ana hücresinden mayoz sonucu döllenme olayına hazır 4 aktif sperma oluşur. Testislerde mayozla gametlerin (eşey hücreleri) oluşumuna “spermatogenez”, ovaryumlarda ise “oogenez” denir.

Mitozla Mayoz Arasındaki Mukâyese

Mitoz:

1. Tüm hücrelerde görülür.

2. Mitozda bir bölünme olur.

3. Ana hücre kadar kromozom sayısına sâhip (2n- diploid) iki oğul hücre meydana gelir.

4. Mitozda, sinapsis, tetrat ve crossing-over yoktur.

5. Metafazda eş kromozomlar (kromatitler) ekvator düzleminde karşılıklı dizilir ve iğ ipliklerine tutunur.

6. Anafazda eş kromozomlar kutuplara çekilir.

7. Mitozda oluşan oğul hücrelerin kalıtımı aynıdır.

8. Hücre, ömründe birkaç defa mitoza uğrayabilir.

Mayoz:

1. Yalnız eşey hücrelerinde görülür.

2. Mayozda iki bölünme birbirini tâkip eder.

3. Ana hücrenin yarı kromozom sayısına sâhip (n- haploid) dört oğul hücre oluşur.

4. Profaz I de sinapsis, tetrat ve crossing-over görülür.

5. Metafaz I de homolog kromozomlar karşılıklı dizilir ve iğ ipliklerine tutunur.

6. Anafaz I de homolog kromozomlar kutuplara çekilir.

7. Mayozda crossing-over sâyesinde farklı kalıtıma sâhip oğul hücreler oluşur.

8. Eşey ana hücresi bir defâ mayoza uğrar.