1876 yılında kurulan Osmanlı meclisi; Meclis-i Mebusan ve Meclis-i ayan olmak üzere iki farklı meclisten oluşuyordu. Meclis-i Mebusan'da seçimle dört yıllığına milletvekili olan üyeler yer alıyordu. Bu temsilcilerin toplam sayısı, ülkedeki 50 000 erkek nüfusa bir temsilci düşecek biçimde düzenlenmişti. İlk Meclis-i Mebusan geçici bir talimatla vilâyet ve kazaların idare meclisleri üyeleri arasından seçildi. Öte yandan Osmanlı meclisinin ikinci grubunu oluşturan Meclis-i ayan da padişahın seçtiği kişilerden oluşuyordu. Osmanlı meclisi üyelerinin 69'u Müslüman, 46'sı da Müslüman olmayan üyelerden meydana gelmişti. Meclis, yerel sorunların yanı sıra devletin Karadağ sorunu, tersane konferansı, Rusya ile savaş gibi genel sorunlarını çözdükten sonra 1877 yılında dağıldı.

Seçimle oluşturulan ikinci Meclis-i Mebusan 1877 yılının aralık ayında toplandı. Bu dönem Türk-Rus Savaşı'nın en yoğun dönemiydi. Meclis yasa tasarıları yerine savaşın yönetimiyle ilgilenmeye başladı. Yapılan eleştirilerden rahatsız olan II. Abdülhamit, kendisine verilen yetkiye dayanarak, 1878 yılında meclisi dağıttı. Osmanlı meclisi, 1908 yılında II. Meşrutiyet'in ilân edilmesiyle yeniden çalışmalarına başladı.

Mecliste, bu dönemde büyük saygınlık kazanan İttihat ve Terakki Partisinin üyeleri çoğunluktaydı. Ama daha sonra İttihat ve Terakki Partisinden ayrılanlar Hürriyet ve İtilâf Fırkası adında bir parti kurdular ve muhalefet yapmaya başladılar. Bu gelişmelerin sonucunda meclis feshedilerek yeniden seçim yapıldı. 1912 yılında yapılan genel seçimlerin sonucunda İttihat ve Terakki Partisi üyeleri mecliste çoğunluğu kazandı. Ancak, az sayıdaki muhalefet partisi üyeleri de meclise girmeye hak kazanmıştı. Muhalefetin meclis dışına itilmesi çeşitli huzursuzluklara neden oldu. Bu durum karşısında çok partili sisteme son verildi ve 1914 yılında yeniden bir seçim yapıldı. 1914 yılında yapılan seçimlere İttihat ve Terakki Partisi meclise tek parti olarak girdi. Bu durum karşısında meclisin tüm üyeleri doğal olarak bu partinin üyelerinden oluştu. Üçüncü dönem meşrutiyet meclisi I. Dünya Savaşı boyunca görev yaptı ve Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasından sonra 1918'de feshedildi.

İstanbul'da bu gelişmeler olurken Anadolu'da Kurtuluş Savaşı başlamıştı. Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı, Misakımilli'yi kabul ettikten sonra İstanbul'un işgal edilmesiyle çalışmalarına ara verdi. Daha sonra Meclis-i Mebusan, 12 Nisan 1920'de padişahın emriyle feshedildi. Bu meclisin birçok üyesi 23 Nisan 1920'de Ankara'da açılan TBMM'ye katıldı.

İLGİLİ KONULAR

Osmanlı Devleti