Kafkasya'nın Adigey yöresinde bir Bjeduğ köyünde doğdu (1873). Hanakhe adını taşıyan ailesi 1874 yılında Osmanlı topraklarına göç etmişti. Öğrenimini İstanbul'da Beşiktaş Askeri Rüşdiyesi, Kuleli Askeri İdadisi ve Askeri Tıbbiye'de yaptı. Üniversite öğrenimi sırasında, daha sonraları Osmanlı Devletinin kaderine hakim olacak olan "İttihad-ı Osmani Cemiyeti" (İttihad ve Terakki Partisi) adlı gizli cemiyetin kurucuları arasında yer aldı (1889).

Askeri Tıbbiye'yi bitirdikten sonra doktor yüzbaşı olarak Osmanlı ordusuna katıldı ve Haydarpaşa Hastahanesinde Zührevi Hastalıklar ihtisası yaptı. 1897 yılında devrimci faaliyetleri nedeniyle tutuklanarak Trablusgarb'a (Libya) sürüldü. On yıl süreyle buradaki sürgünlerin lideri olarak çalışmalarını sürdürdü. Sürgündeki Osmanlı basınında yayımlanan yazıları ve yazışmalarında "Çerkes Lali", "Cevri', "Şahingiray" vb. takma adlar kullanıyordu.

1908 Meşrutiyetinin ilanından sonra askerlikten ayrılarak yönetim görevlerine geçti. Çeşitli yerlerde kaymakamlık, mutasarraflık; valilik yaptı (1909-1917). Osmanlı topraklarındaki Kafkas sürgünleri tarafından oluşturulan "Çerkes İttihad ve Teavün Cemiyeti", "Şimali Kafkas Cemiyeti", "Kafkasya İstiklal Komitesi" vb. politik ve kültürel örgütlerde aktif görevler almıştır. Mütareke döneminde, Osmanlı hükümetince savaş yıllarında uygulanan Ermeni sürgünü ve kırımının sorumlularından biri sayılarak tutuklandı. Tutuklu bulunduğu sırada yayınlanan "Sebat" (1919) adlı kitabıyla kendisine yöneltilen suçlamalara açıklık getirmeye çalıştı ise de bu kitap hükümet tarafından toplatıldı. Tutukevinden kaçtı, yakalanacağını anladığı bir anda kendini öldürmek suretiyle yaşamına son verdi (6 Şubat 1919).

ESERLERİ

Dr. Mehmed Reşid Bey'in küçük yaşlardan başlayarak yazdığı anılarından bir bölümü sağlığında "Cevri" takma adıyla yayınlanmıştır: "İnkılap Niçin ve Nasıl Oldu?" (Mısır 1909). Anılarındaki bazı bölümler ise ölümünden sonra yayımlanmış bulunmaktadır: "Dr. Reşid Bey ve Hatıraları" (Yakın Tarihimiz, Cilt: 3), "İttihat ve Terakkinin Kurucu Üyelerinden Dr. Reşid Bey'in Hatıraları, Sürgünden İntihara" (İzmir 1992, İstanbul 1993)...

HAKKINDA YAZILANLAR

1.Dr. Mehmed Reşid Şahingiray Hayatı ve Hatıraları

-İttihad ve Terakki Dönemi ve Ermeni Meselesi-

Nejdet Bilgi

Akademi Kitabevi

“... Reşid Bey'in hayatı Osmanlı Devleti'nin son dönemiyle paralel olarak sıkıntılı ve karmaşık sayılabilir. Aslında bu durum Reşid Bey'e mahsus da değildir. Osmanlı'nın son yılları bütünüyle Türk toplumunun sıkıntılı ve çalkantılı yıllarıdır. Reşid Bey Osmanlı'nın son yıllarına damgasını vuran Jön Türk hareketi ve İttihad ve Terakki Cemiyeti içinde şahsi olarak etkili olmakla beraber fazlaca ön planda yer almamıştır. Konuşmaktansa iş yapmayı tercih eden bir uygulama adamı olduğu söylenebilir. Belki de bu yüzden pek fazla kalem oynatmamıştır. Ancak yaşadıklarını bazan notlar halinde, bazan da hatıralar halinde yazdığı gibi, ülke meseleleriyle ilgili raporlar da kaleme alınmıştır...” -Necdet Bilgi-