Alm. Börsenpaplere, Fr. Biens Meubles, İng. Securities. Ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden orta ve uzun vâdeli yatırım aracı olarak kullanılan, mislî nitelikle çok sayıda ve serî hâlinde çıkarılan, aynı ibareleri taşıyan kıymetli evrak.

Menkul kıymetler sâbit gelirli ve değişken gelirli olabilir. Klasik tahviller ve çeşitleri, hisse senediyle değiştirilebilen tahviller, ipotekli borç ve irat senetleri, banka bonoları, banker garantili bonolar ve finansman bonoları sâbit gelirli araçlardır. Klasik hisse senetleri ve çeşitleri, geçici ilmuhaberler, intifa senetleri, kâr-zarar ortaklığı belgeleri, katılma intifa senetleri yatırım fonu katılma belgeleri ise değişken gelirlidir.

Tahvil grubu menkul kıymetlerde gelir belli ve sâbittir. Gelir riski yoktur. Hisse senedi grubunda gelir, tam anlamıyla değişken ve belirsizdir.

A. Tahvil:

Tahviller, kamu kuruluşları veya özel şirketlerin, ödünç para bulmak için itibarî kıymetleri eşit ve ibâreleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetleridir. Tahviller fâiz oranlarının belirlenmesine, ihracına vesaireye göre çeşitlilik göstermektedir. Belli başlı tahvil çeşitleri:

1. Devlet tahvilleri: Mâliye Bakanlığı tarafından belli gâyelerle çıkarılan iç borçlanma tahvilleri, hazîne bonoları gibi tahvil ve bonolardır. Bunlar kısa, orta ve uzun vâdeli olabilirler.

2. Özel sektör tahvilleri: Özel sektör tarafından ihraç edilen tahvillerdir. Ancak anonim şirketler tahvil ihraç edebilirler.

3. Primli tahviller-Başa baş tahviller: İhraç edilen bir tahvil, üzerinde yazılı değerle satışa çıkarılıyorsa buna başa baş tahvil; nominal değerinden daha az bedelle satışa çıkarılıyorsa primli tahvil denir.

4. İkramiyeli tahviller: Tahvillerin satışını teşvik etmek gâyesi ile fâiz ve erken satış primlerinden başka para ikramiyesi de verilirse buna ikramiyeli tahvil denir.

5. Garantili tahvil: Bir bankanın veya şirketin bağlı olduğu holdingin garantisi ile çıkarılan tahvillerdir.

6. Sâbit ve değişken fâizli tahviller: Sâbit fâizli tahviller, vâdesi süresince sâbit gelir getiren tahvillerdir. Enflasyonun hızla arttığı dönemlerde ve ekonomik istikrarsızlığın yüksek olduğu dönemlerde sâbit fâizli tahviller yatırımcı veya ihraç eden taraf için pek cazip olmaz. Değişken fâizli tahviller buna alternatif olarak ortaya çıkmıştır.

7. İndeksli tahviller: Yine enflasyonlu yıllarda kullanılan bir tahvil türüdür. Bu tip tahvillerde ihraç târihi ile vâde günü arasında altın fiyatına veya belli bir dövizin kurundaki artış oranına göre değişen miktarda ödeme yapılır.

Tahvillerin üç türlü değeri vardır:

1. Nominal değer: Tahvilin üzerinde yazılı değer olup hiç bir zaman değişmez.

2. İhraç değeri: Primli olarak ihraç edilen veya erken alanlara fâiz oranı içinde indirim uygulanan tahvillerde, ihraç değeri= nominal değer-(% 5 kânunî indirim + erken satış primi) olur. Bu şekilde hesaplanan ihraç değeri satışın son gününe yaklaştıkça nominal değere doğru yaklaşır ve son gün (nominal değer-% 5) olur ve tâkip eden günde fâiz işlemeye başlar.

3. Piyasa değeri: Tahvillerin piyasa değerleri, şartlara göre nominal değerinin üstüne de çıkabilir altına da inebilir. Piyasa değerini piyasa câri fâiz oranı, enflasyon veya tahvili ihraç eden şirketin îtibârı etkileyebilir.

B. Hisse senetleri:

Anonim şirketlerde sermaye eşit paylara bölünmüştür. Bu payları ifâde eden kıymetli evrağa hisse senedi denir ve bir ortaklığı ve mülkiyeti temsil eder. Hisse senetleri nâma veya hâmiline yazılı olurlar. Hâmiline yazılı ise senet üzerinde isim yoktur, elinde tutan hisse senedinin sâhibidir. Nâma yazılı hisse senedi üzerinde senet sâhibinin adı bulunur. Bu tip hisseler ancak ciro yolu ile devredilebilir.

Hisse senetlerinde kuponlar bulunabilir. Kupon temettü (kârdan pay) hakkını ifâde eder ve hâmiline yazılıdır.

Hisse senetleri de tahviller gibi nominal ve piyasa değerleri ile ifâde edilirler.

Yatırımcı olarak hisse senedi alırken dikkat edilmesi gereken bir takım hususlar vardır:

1. Nominal değeri ve hisse miktarı: Hisse senetleri değişik kuponlar hâlinde yayınlanır. Meselâ, nominal değeri 1000 TL’den 20 hisse olabilir. Alınan senette kaç hisse olduğuna dikkat etmek gerekir.

2. Hisse senedinin seri numarası: Hisse senedi kıymetli evrak olduğu için kaybolduğunda veya çalındığında iptali istenebilir. Çalıntı veya iptal olup olmadığı senet üzerindeki seri numarasından anlaşılır. Bu gibi durumlarda sorumluluk aracı kurumundur. Yatırımcı yalnızca seri numarasını ve hisse sayısını kontrol etmelidir.

3. Kuponlar: Şirketten kâr payı almayı sağlar. Bu sebeple kesik olup olmadığına bakmak lazımdır.

Hisse senedi bir ortaklık senedi olduğu için sâhibine şu hakları sağlar:

1. Şirket kârından kâr alma hakkı;

2. Şirket yönetiminde oy hakkı;

3. Rüçhan hakkı: Sermaye arttırımında yeni sermayeden eldeki hisseler oranında yeni hisse almak hakkıdır. Rüçhan hakkı hisse senetlerinin temsil ettiği mülkiyet hakkından ayrı olarak alınıp satılabilir. Rüçhan hakkı kuponu ve rüçhan hakkı belgesini şirkete ibraz eden rüçhan hakkını kullanabilir;

4. Tasfiyeden pay alma hakkı;

5. Şirket faaliyetlerini takip etme hakkı.