Alm. Metabolismus, stoüffwechsel, Fr. Mètabolisme, İng. Metabolism. Canlı organizmada meydana gelen kimyâsal olayların tamâmı. Metabolizma, organik yapım ve yıkım olayları esnâsında madde ve enerjinin hücre veya organizma tarafından değişikliğe uğratılması şeklindeki karmaşık ve devamlı olayların hepsini içine alır.

Hücreler besin alarak ve bileşimlerini değiştirerek hayatlarını sürdürürler. Besinlerin çoğu kompleks yapılarından basit bileşiklere ayrılarak hücrenin yapısına katılır veya enerji üretim kaynağı olarak kullanılırlar. Organik bileşiklerin basit yapılara yıkımı esnasında enerji açığa çıkar. Enerjinin bir kısmı hemen hücre içinde kullanılır. Çoğunluğu da kullanılmaya hazır kimyâsal enerji olarak ATP moleküllerinde depolanır. Maddelerin hücre bünyesinde parçalanarak bozunması şeklindeki yıkım olaylarına katabolizma denir. Katabolizma, metabolizmanın yıkım reaksiyonlarını ifâde eder. Organizma büyümek ve yıpranan kısımlarını onarmak için besinlerin bâzı moleküllerini birleştirerek bünyesine has kompleks maddeler sentezler. Bu şekildeki sentez ve yapım olaylarına da “anabolizma” denir. Bu olaylar esnâsında katabolizmada açığa çıkan enerji kullanılır. Ototrof organizmalarda ise inorganik maddelerden bilhassa ışık enerjisiyle kompleks maddeler yapılır. Anabolizma, kemik gibi durgun dokularda da devam eder.

Şeker, yağ ve protein metabolizması, bu maddelerin organizma içinde uğradıkları kimyâsal değişikliklerin tamâmıdır. Bu maddeler sindirim kanalında değişikliklere uğradıktan sonra organizmanın iç ortamına geçer. Bundan sonra yeni değişiklere uğrayarak, canlı maddelerin sentezle oluşumuna yarar, yedek maddeler hâline geçer veya organizmaya gerekli enerjiyi sağlamak üzere oksitlenirler.

Organizmanın canlı hücrelerinde aynı anda birçok anabolik ve katabolik olaylar cereyan eder.

Bazal metabolizma; vücut sıcaklığı, dış ortamın sıcaklığıyla denge hâlindeyken, dinlenmekte olan aç bir insanın vücut yüzeyinde meydana gelen ve bir metrekareye düşen ısı miktarıdır. Bazal metabolizma nazarî olarak Aturater kalorimetresine benzer bir kalorimetreyle (bir insanı içine alabilecek büyüklükte olan ısı kaybını önleyen ve insanın çıkardığı ısıyı ölçebilen oda) ölçülebilir. Pratikte bazal metabolizma dolaylı bir kalorimetreyle ölçülür, yâni üretilen enerji harcanan oksijen miktarına göre hesaplanır; vücut yüzeyinin bir metre karesinin bir saatte açığa çıkardığı büyük kalori sayısı ile ifâde edilir. Çeşitli sıcakkanlı canlılar üzerinde yapılan ölçümler, bazal metabolizmanın, metrekare başına, yirmi dört saatte 700-1000 kalori arasında değiştiğini göstermektedir. Erişkin insanın bazal metabolizması saatte m2 başına erkekte 40, kadında 73,5 kaloridir. Bazal metabolizma; yaşa (yaşlandıkça düşer), cinsiyete (kadında düşüktür), ırka, iklime, beslenme tarzına, oksijen basıncına, bâzı maddelere (adrenalin, tiroksin, kafein yükseltir, müsekkinler düşürür) bağlı olarak değişiklikler gösterebilir.