Alm. Mikrometer (n), Fr. Micromètre (m), İng. Micrometer. Teknikte, mühendislik alanında, cisimlerin ölçülerini 1/1000 mm hassasiyetle ölçmeye yarayan bir ölçüm âleti. Bir somun içinde hareket eden bir dişli vida ile gövdeden yapılmıştır.

Teknikte kullanılan bir kısım mikrometrelerin genel görünüşünde bâzı konstriktif (yapısal) farklar olabilir. Fakat mühim olan husus, ölçü bakımından olan esasların göz önünde tutulmasıdır. Mikrometre hakkındaki açıklamalar Alman Normu DIN 863’e göredir. Bu norm, esas îtibâriyle 25 mm’lik bir ölçme boyu gösterebilecek ve skala taksimatı 0,01 mm olan mikrometreler içindir.

Mikrometrenin dişleri, büyük bir hassasiyetle açılmıştır. Milin dönmesi sonucu uc kısım ileri - geri hareket ederek, karşı çeneye(örs) yaklaşıp uzaklaşır. Dişlerin ve hatvenin toleransı 1,20 mikron seviyesindedir.

Milimetreleri ölçen bir mikrometre milinin üstündeki kovana “yüksük” denir. Mikrometre milinin üstündeki yatay çizgi 25 taksimata bölünmüştür.

Taksimatlar arası 1 mm açıklığındadır. Ayrıca, 1/2 milimetreyi gösteren çizgilerle ikiye ayrılmışlardır. Yüksük üstünde 50 taksimat bulunur. Bunların her biri, 0,5 milimetrenin ellide birini, yâni 0,5/50 mm’yi gösterir. Numaratörlü veya dijital mikrometreler de mevcuttur.

Çalışma şekli: Ölçülecek parça, mil ve örsün yüzeyleri arasına yerleştirilir. Her iki yüzey beraber olarak parça ile temas edinceye kadar tambur vâsıtasıyla mil döndürülerek ölçülür. İstenilen parçanın boyutu ana taksimat ve döner tanbur üzerindeki hassas taksimattan okunur.

Ölçmede dikkat edilecek hususlar: Normal sıcaklığı ISO’ya göre + 20°C veya + 68 F (Fahrenhayt) dir. Cihazların doğrulukları tamlıkları bu sıcaklıkta geçerlidir. Ölçme sıcaklığı, parçanın sıcaklığıyla âletin sıcaklığının normal şartlar altında (20°C) olması gerekir.

Mikrometrelerde hatâlı ölçme yapılmaması için ayar yapılması gereklidir. Uzun süre çalışma neticesi mil sonunda bir gevşeme veya boşluk ortaya çıkabilir. Bunu gidermek için, mil bütünüyle çıkartılıp, somun hafifçe sıkıştırılır. Kovan, ayar yapmak için, mil ile karşı çene birbirine değdirilir ve küçük bir anahtar yardımıyla kovan, yüksük üstündeki sıfır çizgisiyle çakışana kadar döndürülür.