Mogan gölü çanağı Neojen arazisinde oluşmuş bir tektonik olukta yer alan ve S-N doğrultusunda akışa sahip bulunan İncesu deresi vadisinin Gölbaşı mevkiinin kuzeyinde, doğudan gelen küçük kolların getirdiği alüvyonlarla tıkanması sonucu meydana gelmiştir. Gölün bulunduğu çukurun teşekkülünde tektonik olayların rolüde vardır. Gerçekten, göl Elmadağı kitlesinin güneybatısındaki Neojen arazisi içinde bulunan kenarları faylı, 30 km uzunluğundaki bir oluğun kuzey köşesindedir. Azami genişliği 1250 m, uzunluğu 4 km' dir. Gölün derinliği az olmakla beraber ilkbaharda seviyenin yükselmesi ile 5 m'yi bulur. Suyunda hafif bir tuzluluk vardır ve bu durum buharlaşmanın kuvvetli oluşuna bağlı bir özellik gibi görünmektedir. Kuzey tarafta gölün teşekkülüne sebebiyet vermiş olan alüvyon seddi arasından sular sızar. Fakat buharlaşma ile kaybedilen suyun fazlalığı, pek yavaş da olsa tuz birikmesine imkân hazırlamıştır.

Gölün doğu kıyıları dik olmasına karşılık, batı kıyıları daha az eğimlidir. Kıyı şeridide daha geniştir. Dik kıyılarda yer yer küçük çapta falezler oluşmuştur. Kıyılar boyunca dolguların sürüklediği çakıl ve kumlar uzanmaktadır. Daha düzgün olan batı kıyıları boyunca yer yer plajlar uzanmaktadır.

Oluşumu: Yörede, depoları tespit edilmiş bulunan Neojen Gölleri'nin III. zaman sonlarına doğru alanlarını küçülterek ortadan kalkmalarını takiben bölgede aşındırma gücü kuvvetli bir akarsu ağı kurulmuştur. Gençleşmelerle temele intibak eden bu vadi ağı daha sonra klimatik nedenlerle alüvyal boğulmaya uğramış ve geniş dolgu tabanı üzerinde yan kollardan getirilen malzemelerin birikmesiyle oluşan konilerin teşkil ettiği setlerle bugünkü görünümünü almıştır.

Jeolojik Yapısı: Bugün tabanında Mogan gölünün bulunduğu vadi parçası, kuzeyde Paleozoik temel içinde, güneyde ise Neojen arazisi içinde yer almaktadır. Yöredeki temel arazi Paleozoik şist ve grovaklardan müteşekkildir.

Yörenin Jeomorfolojik Yapısı: Yöre topoğrafyasında ilk bakışta belirgin bir asimetri göze çarpmaktadır. InceSu vadisinin kanadını teşkil eden Paleozoik formasyonlarda oldukça dik eğimler görülürken, güney kanadı teşkil eden, göl kökenli formasyonlarda yamaç eğimleri çok daha yatıktır. Yüksek yüzeyler ; göl çevresinde tespit edilebilen en eski aşınım yüzeyi 1150-1250 metreler arasında uzanmakta. Alçak yüzeyleri ; 1050-1150 metreler arasında teşekkül etmiş olan bu yüzey parçaları, gelişme süreçlerini tamalyamamışlar ve yarı olgun yüzey parçaları (submature) şeklinde kalmışlardır.

Taraçalar: Yöreyi kaplayan Neojen dolgularının gençleşmeler sonunda aşındırılarak ortadan kaldırılmalarıyla, İncesu Çay doğrultusunda tipik kademeli yapısı ile taraçalar teşkkül etmiştir. Bu taraça yüzeyleri Mogan Gölüne katılan akarsularla enine parçalanarak tahrip edilmişlerdir. Tabanında göllerin yerleştiği esas vadi oluğunun her iki tarafında da karakteristik iki seviye halinde taraçalar ayırt edilmiştir.

Vadi Tabanı Dolguları (Holosen): İncesu vadisi ve ona katılan yan kolların oluşturduğu akarsu ağında, yörenin jeomorfolojik gelişmesine önemli derecede katkıda bulunabilecek morfolojik delillerden bir tanesini de vadi tabanı dolguları teşkiletmektedir.

İncesu vadisi tabanını dolduran bu dolgunun oluşumu boğulmaların yanı sıra klimatik etkenlerle ilişkili olarak akarsuyun dinamik gücünde meydana gelen azalmalar ve biriktirme faaliyetlerinin ön plana geçmsiylede yakından ilgilidir. Taban suyu bakımından zengin olan bu düzlüklerde bazı kesimlerde dolgu yüzeyi taban suyu yüzeyinin altında kalmış ve böylelikle buralarda da geniş alanlı bataklıklar oluşmuştur. Bunlar Mogan Gölü'nün sığ kıyıları boyunca uzanırlar ve sazlıklarla kaplı alanları oluştururlar.

Mogan gölünden çıkan sular alüvyonlu Gölbaşı düzlüğünü geçerek Emir Gölüne ulaşırlar. Bünyesinde bol miktarda kil bulunan ova tabanı düzlüklerinde yer yer tuğla ocakları ve kiremit fabrikaları kurulmuştur.

Birikinti Konileri: Birikinti konileri alüvyal taban arazi üzerinde yayılmışlardır. 1150-1250 metre yükseltili plato yüzeyi içindeki akarsuların vadi ağızlarında oluşan bu koni ve yelpazeler, bugünkü Mogan Gölünün oluşumununda da esas

nedeni olarak görülmektedir.

Taşkınlardan korunabildikleri ve bataklıklardan nispeten uzak ve yüksek oldukları için, yerleşmeler daha ziyade birikinti konilerinin üzerlerinde kurulmuştur. (Gölbaşı kasabası v.s)

Mogan Gölü, Sukesen deresi ağzındaki büyük birikinti konisinin teşkil ettiği set ile oluşmuştur.

Hidrolojik Koşullar: Hidrolojik olarak Sakarya Nehri şebekesine bağlı olan İncesu çayı ve birikinti setlerinin gerisinde oluşmuş olan Mogan Gölü, sularını yine Sakarya'ya boşaltmaktadır. Yörede özellikle yan kollarında drenajın düzenlenmesi ile sulardan daha iyi yararlanma olanakları elde edilebilecek, ayrıca sellenme ve erozyon ile toprak kaybıda önlenebilecektir.

Her sene bahar aylarında karların erimesiyle oluşan taşkınlar bilhassa yüksek yerlerde etkili olmaktadır. Moganın kuzeydoğusunda yer alan Elmadağı ve yüksek alanlar kışın yağan karların erimesiyle aşağılara doğru önemli ölçüde sellenmelere neden oluştururlar. Mogan Gölü çevresindeki vadiler daha ziyade kuru vadi niteliğindedir. Ancak kar ve yağmur suları ile yer yer dereler meydana gelebilmektedir. Daimi akarsular (Sukesen Deresi v.s) ise çok zayıf bir akışa sahiptirler ve debileride çok azdır.

Bölgenin doğal bitki örtüsünden yoksun oluşu erezyonu hızlandırmaktadır. Yamaç eğimlerinin fazla, toprağın gevşek dokulu oluşu erozyonu etkilemektedir.

Doğal bitki örtüsü bakımından çok fakir olan Mogan Gölü çevresi çıplak bir arazi görünümündedir.

Gölden Yararlanma : Alabalık, sazan balığı, yayın balığı, tatlısu levreği, turna balığı ve kerevit gibi canlılardan oluşan göl ürünleri, çevre halkın yiyecek ve geçim kaynaklarını teşkil ederler. Bu ürünlerin yurt içinde büyük şehirlere satış yapıldığı gibi bir kısmının ihracatıda yapılmaktadır.

Bu balıklar 1951 yılından sonra üretilmeye başlanmış ve halen miktarları artan bu balıklar iktisadi bir değer taşımaya başlamışlardır. Bu tarihten önce gölde hiçbir balık yaşamıyordu. Mogan Gölünde nakliyat yapılmaz.