Alm. Morphium (n), Fr. Morphine (f), İng. Morphine. Afyonda yüzde on oranında bulunan, kuvvetli ağrı kesici özelliği olan bir alkaloid. Saf morfin; beyaz, billûrî bir tozdur, suda çözünmez. Solunum ve öksürük merkezini uyuşturur. Kusma merkezini uyarır, göz bebeklerini ileri derecede daraltır, kabızlık yapar, en büyük etkisi merkezî sinir sisteminde görülür. Geçici bir uyarılma devresinden sonra, sinir merkezleri felce uğrar ve kişi acıyı duymaz hâle gelir. Morfin, kolaylıkla alışkanlık yapabilen bir maddedir. Bu yüzden alışanlar tarafından devamlı kullanılmaktadır.

Morfinin en çok kullanıldığı yer tıp alanıdır. Özellikle (0,01-0,02) gr dozda ameliyatlardan sonraki şiddetli ağrıyı azaltmada, âni ve şiddetli ağrı ile beraber olan durumlarda (yanık, kırık vs.) ve kanserli hastaların ızdırabını dindirmede işe yaramaktadır. Ayrıca şaşkınlık ve korkuyu da ortadan kaldırır, uykuya sebep olur. Akut morfin zehirlenmesi: 0,05 gramda toksik tesir başlar, cilt altından 0,10-0,20 gr ağızdan ise 0,20-0,40 gr alınan morfin öldürücü olabilir. Akut zehirlenmede; komaya meyil ve koma, solunum yavaşlaması, göz bebeklerinin küçülmesi, idrar etmekte güçlük görülür.

Morfinomani: Hastalık hâline gelmiş, morfin kullanma alışkanlığıdır. Başlangıçta ferahlık ve rahatlık verir, aynı durumu elde etmek için gittikçe daha yüksek dozda alınmağa başlanır, ama kısa sürede bedenî ve zihnî yorgunluklar ve bozukluklar ortaya çıkar, irâde ve ahlâk duyguları yok olur. Morfin bulamayınca kriz geçirir.

Morfinmanlara daha çok, ahlâk yapısı bozuk ve mânevî eğitimi zayıf olan batı toplumunda rastlanmaktadır.

Morfini zevk için kullanma ve buna alışma hâline “morfinomani”, bu hâle gelen tutsak kişilere de morfinman adı verilir. Tedâvide morfin 0,01-0,02 gramlık dozlarda kullanılmasına karşı, morfine alışanlarda bu doz kısa sürede 0,1-0,2 gr gibi çok yüksek seviyelere çıkar. Morfine ilk alışma günlerinde kişi küçük dozlarla kendini mutlu, rahat ve güçlü hisseder. Bu döneme “morfin ile balayı dönemi” denir. Günleri ilerleyip, dozlar arttıkça bu rahatlık ve güçlükleri kaybolur. Artık kişi morfine tutsak hâle gelmiştir. Morfin bulamadığı zaman korkunç belirtiler ortaya çıkacağını bilir ve kullanmayı sürdürür.

Eksiklik belirtileri; günde birkaç defâ gerekli dozu alan morfinman, vakti geldiğinde âni bir içgüdüyle morfini bulmaya çalışır, elbiselerini çıkarmaya bile fırsat bulamadan enjeksiyonu yapar. Bu doz bulunamazsa, esneme, salya artması, aksırma, titreme, kramplar, kusma, terleme, tüylerin diken diken olması, ishal, kalbde atım bozuklukları, şiddetli sıkıntı, şuur bulanıklığı hâli, hattâ kalp durması olabilir. Günümüzde morfinmanların tedâvisi modern kliniklerde psikiyatrik tedâvi ile ilâç tedâvisi birlikte yürütülerek yapılmaktadır.