DEVLETİN ADI Mozambik Halk Cumhûriyeti

BAŞŞEHRİ Maputo

NÜFÛSU 14.842.000

YÜZÖLÇÜMÜ 799.380 km2

RESMÎ DİLİ Portekizce

DÎNİ Putperest, İslâmiyet, Hıristiyanlık

PARA BİRİMİ Mozambik esküdosu

Güneydoğu Afrika’da bağımsız bir devlet. Mozambik’in kuzeyinde Tanzanya, kuzeybatısında Malawi, Zambiya, batısında ve güneybatısında Güney Afrika Cumhûriyeti, Swaziland, doğusunda Hind Okyanusu yer alır. Önceden Portekiz’in denizaşırı bir eyâleti olarak bilinen Mozambik, 25 Haziran 1975’te bağımsızlığını kazanmıştır.

Târihi

Portekiz, 15. yüzyıl sonlarında Hind Okyanusuna açıldığında, ticâretin kontrolü Arapların elindeydi. Doğu Afrika’da Portekiz’in hedefi, Araplardan kıyı limanlarını elde ederek, altın ve gümüş mâdenlerini eline geçirmekti.

Mozambik 1520’lere doğru Portekiz’in eline geçti. Portekiz her sene buradan tonlarca fildişi satın alıp götürdü. Güney Amerika’daki kolonisi Brezilya’nın işçi ihtiyâcını karşılamak için köle ticâretini başlattı. Bununla berâber doğu kesimin çoğu İngiltere ve Hollanda’nın eline geçince, Mozambik’in limanlarındaki ticâret âniden düştü. Böylece Mozambik 200 yıl süren gerileme dönemine girdi.

Ülkenin şimdiki sınırları 1884-1885 Berlin Konferansında tesbit edildi. Avrupalı güçler Afrika’yı sömürge olarak paylaştığında, Mozambik, Portekiz tarafından denizaşırı bir eyâlet olarak kabul ediliyordu. Ülke Lizbon’dan tâyin edilen bir genel Vâli tarafından yönetiliyordu. 1961 yılında Tanganyika’nın (sonra bu devlet Zengibar ile birleşerek Tanzanya’nın bir parçasını meydana getirmiştir), bağımsızlığını kazanmasından sonra Mozambik’in bağımsızlığını hedef alan milliyetçi bir hareket başladı. 1962’de dağınık gruplar Frente de Libertacao de Mozambique (Frelimo) veyaMozambik Hürriyet Cephesi adı altında birleştiler. Frelimo büyük ölçüde dış destek sağladı. Bilhassa silahlar ve diğer askerî techizat Doğu Avrupa’dan ve komünist Çin’den, mâlî yardım ise Afrika Birliği Teşkilâtından geldi.

Gerillalar 25 Eylül 1964’te Tanzanya sınırından Mozambik’e girip Portekiz askerî tesislerine saldırınca isyan hareketi başlamış oldu. Uzun süre devâm eden mücâdele sonrasında 1974 başlarında Portekiz’deki yeni ihtilal hükûmeti Afrika’daki sömürgelerine bağımsızlık verme niyetini açıkladı. Böylece 25 Haziran 1975’te 470 yıl devâm eden sömürge idâresi ve 10 yıllık gerilla savaşı sona erdi. Frelimo’nun siyâsî kontrolünde Mozambik Halk Cumhûriyeti kuruldu. Günümüzde hâlâ Marksist-Leninist bir idâre ile yönetilmektedir.

Fizikî Yapı

Kıyı Ovası Mozambik topraklarının beşte ikisini ihtivâ eder. Bu bölgenin batısında, deniz seviyesinden yaklaşık 150 ilâ 200 metre yüksekliğe sâhip alçak yaylalardan ve tepelerden meydana gelen bir geçiş bölgesi bulunur. Ülkenin batı kısımları ortalama 1050 metre yüksekliğiyle üçüncü bir bölge teşkil eder. Bu bölge Rodezya dağlık arâzilerinin bir uzantısıdır. Tete’nin kuzeybatı eyâletindeki 2000 metre yüksekliğindeki Namuli Dağları, merkezi Mozambik’teki Gorongossa Dağları ve güneybatı sınırı boyunca uzanan Lebombo Dağları bu bölgede yer alır.

Mozambik’in bütün nehirleri Hint Okyanusuna dökülmekte olup, ülkede yoğun bir ağ meydana getirir. Kuzeyden güneye büyük nehirler Ruvuma, Ligonha, Lurio, Zambezi ve Limpopo’dur. Yağış miktarı değişiklikleri, nehirlerin akışını düzensiz hâle getirir. Dolayısıyla düzenli olarak nehirlerde ulaşım yapılması mümkün olmaz.

İklimi

Mozambik’te tropikal iklim hüküm sürer. Yılda, bir kurak ve bir yağışlı mevsim olmak üzere iki mevsim vardır. Hemen hemen yıllık yağışın hepsi, ekimden marta kadar devâm eden yağışlı mevsimde görülür. Bu dönemde yağmur getiren kuzeydoğu muson rüzgârları ile değişen sıcaklıklar yüksektir. Kıyıda sıcaklık, yağışlı mevsimde % 80 civârında nisbî bir nemlilikle, 27°C ilâ 29°C arasında değişir.Yağış miktarı Quelimane veBeira arasındaki merkezi kıyıda oldukça fazla olup, yılda ortalama 760 mm’dir. Kıyıdan içeriye uzanan ovanın bu kısmında yağış ve nem azalır. Fakat iç kesimdeki yaylada tekrar yükselir. Mozambik’te en yüksek yıllık yağış miktarı 1650 mm ile kuzey dağlarında ve Rodezya sınırı boyunca vukû bulur. İç kesimin iki büyük kısmı oldukça kuraktır. Bunlar yılda 300 mm yağış alan Gaza’nın güneybatı eyâleti ve Tete etrâfındaki Zambezi Vâdisidir.

Hafif kurak mevsim, nisan ayından eylüle kadar devâm eder. Bu dönemde, ekvatordan güneye doğru akan Mozambik sıcak su akıntısı, kıyıya 19°C’lik sıcaklık ortalaması kazandırır.

Tabiî Kaynakları

Kıyıdan îtibâren kuzeyde ve güneyde, iç kesimde yabânî mahuncevizi ağaçları bulunur. Kıyı hattı boyunca, bilhassa nehir yolları dışında, mangrar (tropik deniz sâhillerinde bataklıklarda mevcut olan karakteristik bir bitki) bataklıkları ve hindistancevizi ile hurma ağaçları mevcuttur. Diğer ağaçlar sedir, abanoz, demirağacı ve sandal ağacıdır. Nehir kıyılarında bamba ve mızrakotu, ormanlarda kauçuk asmaları yetişir.

Mozambik’te çok çeşitli hayvanlara rastlamak mümkündür. Zebra ve ceylanların çoğu türleri, manda, aslan ve leoparlar ülkenin her tarafında bulunur. Timsah ve suaygırları nehirlerde ve göllerde mevcuttur. Kuzey ve kuzeydoğuda gergedanlar, Güney Afrika sınırında zürafalar bulunur.

Ülkenin yeraltı zenginlikleri mâden kömürü ve boksitten ibârettir.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Mozambik nüfûsunun % 98’den fazlasınıAfrikalılar meydana getirir. Kalanı Avrupalılar, Hintliler, Doğu Asyalılar ve melezlerden (Afrikalı-Avrupalı karışımı) ibârettir. Nüfûsun % 90’ı tarım işçisidir. Hintliler ve Doğu Asyalılar önceden beri ticâretle meşgul olurlar. 1974’lerde 120.000 Portekizlinin göçü, ülkeyi, modern ekonominin iyi işlemesi için gerekli eğitimli personelden mahrum bırakmıştır.

Mozambik’le Afrikalı toplumlar ve komşu devletlerdeki kabîleler arasında büyük bir benzerlik vardır. Hepsi Bantu dillerini konuşur. En çok kullanılan diller güneyde Thonga, Zambezi Vâdisinde Nyanja, kuzeyde Maksa ve Yao, kuzeydoğuda ve kıyıda Swahili’dir. Resmî dil Portekizcedir.

Zambezi Nehrinin kuzeyinde Moravi, Yao, Makoe ve Lomue kabîleleri bulunur. Güney Mozambik’te ise Shona, Thoaga, Chopi ve Ngoni kabîleleri vardır.

Nüfûsun % 58’i putperest olup, kalanını Müslümanlar ve Hıristiyanlar meydana getirir.

Bütün eğitim kuruluşları devletin elindedir. Okullarda ülkenin tek partisi olan Frelimo’nun ideolojisi öğretilmektedir. Okuma-yazma oranı % 15 civârındadır.

Siyâsî Hayat

Ülkenin siyâsî hayâtına marksist bir parti olan Frelimo hâkimdir. Anayasa, bütün hükûmet kuruluşlarının Frelimo’ya tâbi olduğunu belirtir. Bunun başkanı otomatik olarak cumhurbaşkanıdır. Halk Meclisi, Frelimo’nun merkezî ve yürütme komitelerinden ve kabînedeki yardımcı bakanlardan ve eyâlet yöneticilerinden meydana gelir. İlâve olarak Frelimo her eyâletten iki temsilci ve ordudan üyeler seçer. Merkezî Komite de nüfûsun büyük çoğunluğunu temsil etmek üzere 10 vatandaş seçer. Mozambik en çok Tanzanya ile sıkı siyâsi bağlar kurmuştur.

Ekonomi

Mozambik ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayanır. İşlemeye elverişli toprakların % 5’i ekilidir. Mahuncevizi, şeker ve pamuk başlıca ihraç ürünleridir. Ayrıca, çay; kurutulmuş hindistancevizi içi ve sisal de (bir çeşit elyaf) önemlidir. Bu altı mahsul Mozambik ihrâcatının % 60’ını teşkil eder. Büyük hindistancevizi, pirinç, buğday, mısır, yerfıstığı ve muz esas îtibâriyle iç tüketimde kullanılmak üzere yetiştirilir. Mozambik, dünyânın en çok mahuncevizi üreten ülkelerinden biridir. Bunun en büyük müşterisi Hindistan ve ABD’dir.

Sanâyi ürünleri her ne kadar millî gelirin % 10’unu meydana getiriyorsa da, 1960’tan beri arttırılmaktadır. Sanâyi esas îtibâriyle şeker, hindistancevizi, buğday ve pamuk gibi temel ürünlerin işlemesine tahsis edilmiştir. Çimento ve sun’î gübre fabrikaları iç ihtiyaçları karşılar. Komşu ülkelere ihraç için; demiryolu, araba ve makinaları îmâl eder. Başşehir Maputo’daki bir petrol rafinerisi, Güney Afrika Cumhûriyetine ve Swaziland’a petrol ihraç etmektedir.

Zembezi Nehri üzerindeki Cabora Bassa Barajı Afrika’nın en büyük hidroelektrik projesidir. 1969’da yapımına başlanan baraj 1974’de tamamlanarak bir milyar dolara mal olmuştur. Üretilen elektriğin çoğu, Güney Afrika’ya satılmaktadır.

Ülkenin demiryolu şebekesi, öncelikle kıyı ile iç kesim arasında yük taşımaya tahsis edilmiştir. Ana limanların herbiri (Maputo, Beria ve Nacola) komşu ülkelere uzanan demiryollarının uç noktasıdır. Esas îtibârıyla bu yollarda yapılan transit ticâret, Mozambik döviz gelirlerinin % 30’unu sağlar. Ülkeyi kaplayan demiryolu ağı, Mozambik’i iyi karayollarından mahrum bırakmıştır. Yolların yaklaşık % 10’u asfalttır. Bütün ana yollar, iç kesimi limanlara bağlar ve Beira-Maputo karayolu hâriç pek az iyi tali yol vardır.