on beşinci yüzyılda Kuzey Afrika’da yetişmiş olan hadîs âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin Süleymân’dır. Künyesi Ebû Abdullah olup Cezûlî diye meşhur olmuştur. Peygamber efendimizin torunu hazret-i Hasan’ın soyundan olup, şerîflerdendir. Fas’ın Sûs şehrinde doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir.

Muhammed Cezûlî bir müddet memleketinde tahsil gördükten sonra Fas şehrine giderek Saffârin Medresesinde tahsîline devâm etti. Tahsilini tamamladıktan sonra tekrar memleketine döndü. Fakat mensûb olduğu kabile ile komşu kabile arasında çıkan bir anlaşmazlık sebebiyle memleketinden ayrılıp Hicâz’a gitti. Orada uzun bir müddet kaldı. Mekke, Medîne ve Kudüs şehirlerini dolaşarak pek çok âlimin sohbetlerinde ve ilim meclislerinde bulundu. Bir müddet sonra tekrar memleketine döndü. Tit şehrinde bulunan Ebû Abdullah Muhammed’in sohbetlerine katılıp tasavvufta Şâziliyye yoluna girdi. On dört sene halvete(yalnızlığa) çekildi. Şâziliyye yolunda ilerledikten sonra insanlara İslâmiyetin emir ve yasaklarını anlatıp, talebe yetiştirmeye başladı. Pekçok kimse onun sohbetlerine katılıp talebesi oldu. Delâil-ul-Hayrât ve Şevâriku’l-Envâr (Hayırlara Deliller ve Parlayan Nurlar) adlı selevât-ı şerîfe kitabını yazdı. Başka eserler de yazan Muhammed Cezûlî 1465 (H. 870) senesi Rebîul-evel ayının on altısında zehirlenerek şehit edildi. Fas’ın Fugal bölgesinde yaptırdığı câminin bahçesine defnedildi. Şehîd edilişinden yetmiş yedi sene sonra kabrinin bulunduğu yer küffar eline geçince, talebeleri tarafından kabri nakl edilmek üzere açıldı. Kabri açtıklarında bedeninin, nasıl defnedilmişse o halde olduğunu gördüler. Oradan mübârek bedenini alıp, Merrâkûş’a getirip defnettiler. Kabrinin üzerine de bir türbe yaptırdılar. Türbesi günümüzde ziyâret edilmektedir.

Muhammed Cezûlî hazretlerinin Delâil-ül-Hayrât ve Şevâriku’l-Envâr adlı salevat-ı şerîfe kitabını Kara Dâvud Muhammed bin Kemâl İzmitîTürkçeye tercüme ve şerh etmiştir. Muhammed Cezûlî’nin bu eserinden başka eserleri de vardır. Bunlardan bir tanesi Hizbül-Felâh ve Hizbü’s-Sübhan Eddâim’dir.