Rus çarlarının sonuncusu. 1868’de Petersburg’da doğdu. Rus çarlarından Üçüncü Aleksandr’ın oğludur. Siyâset hâriç, iyi bir eğitim ve öğretim görerek yetiştirildi. Seyâhatlerde bulunarak, bilgi ve görgüsünü arttırdı. 1894’te, Alman asıllı olup İngiliz kültürüyle yetişen Hessen prensesi Alix Von ile evlendi. Aynı yıl Rus Çarı oldu.

İkinci Nikola, iç siyâsette önce, bağımsız ve mutlak olan otokrat idâresini yürüttü. 1905 Rus-Japon Harbi sırasında, ülkede çıkan ihtilâller neticesinde otokratik idâresi zorlandı. Tâviz vermek zorunda kaldı. 17-30 Ekim 1905’te îlân ettiği manifestoda, halka genel seçim hakkı ve temsil edilecekleri Duma Parlamentosunu açma hakkı verdi. 1907’de yaptırdığı seçimle, Duma’ya muhâfazakârları doldurdu. Dış politikada, an’anevî Rus yayılma siyâsetini tâkip etti. Balkanlarda Rus nüfûzunu kuvvetlendirme faaliyetlerine devam etti. Birinci Dünyâ Harbinde Almanya karşısında, İtilâf Devletleri safında yer aldı. Rusya’yı içte ve dışta da kötü duruma düşürdü. İtilâf Devletleri, Rusya’ya yardım etmek için Osmanlı hâkimiyetindeki Boğazlardan geçmek isteyince, Çanakkale Muhârebeleri oldu. Savaş yıllarında bolşevik (komünist) hareketler fazlalaştı. 1915’te devlet adamlarının tavsiyesine aykırı olarak, Rus ordularının başkumandanlığını üzerine aldı. Yeterli siyasî bilgisi olmamasına rağmen mesuliyetsiz ve kâbiliyetsiz müşâvirlerle Rusya’yı idâre etmeye başladı. Rusya’da açlık çıktı. Ülkede ulaşım bozulup, lüzumlu irtibatlar kesildi. Durumu değerlendiren bolşevikler, 1917 başlarında Petersburg dâhil birçok şehirde ihtilâl çıkardılar. Çar, başşehirdeki askerlerin baskısıyla istifâya zorlandı. 15 Mart 1917’de istifâ etti, hapsedildi. İngiltere siyasî mülteci olarak kabul etmek istedi. İngiltere’nin teklifi ve İkinci Nikola’nın ricâsı bolşeviklerce reddedildi. Âilesiyle berâber Sibirya’ya sürgüne gönderildi. Yekaterinburg’dayken, bolşevik düşmanı askerler, esâretten kurtarmak istediler. Anti-bolşevik askerler şehre gelmeden, bolşevikler, Nikola ve âilesini kaçırdılar. 16-17 Temmuz 1918’de, Çar Nikola, âilesi, on dört yaşındaki veliaht adayı oğlu ve dört kızından beşiktekiler dâhil Braçki ormanlarında komünistler tarafından hunharca katledildiler.

Asya ve Avrupa kıtasında büyük topraklara sâhip Çarlık Rusyasının hâkimi bir âileden doğup, büyüyen Nikola’nın hayâtı ibret vericidir. Yirmi iki yıllık saltanatının sonu felâkettir. İktidarda olduğu yıllarda bolşeviklerin sözlerini dinler, onlara değer verir sarayına alırdı.

Nikola bir Asya seyâhatinde, medrese talebesi Müslüman bir çocuktan Kur’ân-ı kerîm dinlemişti. Medrese talebesine dersini sorup, okuyup, açıklamasını istedi. Talebe Kâfirûn sûresini okuyup, tefsirindeki mânâsını, İkinci Nikola’ya bildirince; Kur’ân-ı kerîm’den bu sûrenin çıkarılmasını istedi. İkinci Nikola’nın bu sözü, Müslümanlarla arasını açtı. Haber İstanbul’a da geldiğinde tepkiyle karşılandı. Kur’ân-ı kerîm’e bu şekilde dil uzatmasının üzerinden çok geçmeden çıkan bolşevik ihtilâli sonunda hayâtını kaybetti.