Türk iktisat târihçisi ve Türkye’de iktisat târihi biliminin kurucularından. Eskizaralı İsmâil Efendi ile Gülsüm Hanımın oğludur. 1902 senesinde Edirne’de doğdu. İlk tahsîlini Edirne Numûne Mektebinde gördü. Edirne Muallim Mektebini bitirdikten sonra üç yıl ilkokul öğretmenliği yaptı. 1923’te İstanbul’a giderek Yüksek Muallim Mektebine girdi. Daha sonra Dârülfünûn (İstanbul Üniversitesi) Edebiyat Fakültesi Felsefe bölümünü bitirdi.

1927 senesinde Strasbourg Üniversitesi Edebiyat ve Hukuk Fakültelerinde lisansını tamamlayıp yurda dönünce Eskişehir Lisesi Felsefe öğretmenliğine tâyin edildi. 1933 senesinde yapılan üniversite reformu sırasında doktora ve doçentlik tezi hazırlamadan, doğrudan Edebiyat Fakültesi Türk İnkılâb Târihi Kürsüsü doçentliğine getirildi. 1937 senesinde bu vazifesi de devâm etmek üzere İktisat Fakültesi İktisat Târihi ve İktisâdî Coğrafya Kürsüsüne nakledildi. 1939’da “Osmanlı İmparatorluğunda Kuruluş Devrinde Toprak Meseleleri” konulu tezini bitirerek doçent oldu. 1941 Şubatında profesörlüğe yükseltildi. İktisat Fakültesindeki derslerinin yanında, Edebiyat ve Fen Fakültelerinin İnkılâb Târihi derslerini de yürüttü. Ayrıca Hayriye Lisesinde felsefe öğretmenliği, Yüksek Muallim Mektebinde müzâkerecilik yaptı. Hukuk Fakültesinde Türk Hukuku Târihi ve Toprak Hukuku, Edebiyat Fakültesinde Türkiye Teşkilât ve Müesseseleri Târihi dersleri okuttu.

1950’de İktisat Târihi Kürsüsü başkanı oldu. 1950-1952 yılları arasında İktisat Fakültesi dekanlığı yaptı. 1955’te Türk İktisat Târihi Enstitüsünü kurdu. Emekli oluncaya kadar bu enstitünün müdürlüğünü yürüttü. 1957 yılında ordinaryüs profesörlüğe yükseltildi. Aynı yıl Strasbourg Üniversitesi tarafından kendisine “şeref doktoru” ünvânı verildi. 1963-1972 yılları arasında İstanbul Özel İktisâdî ve Ticârî İlimler Okulunda Genel İktisat Târihi dersleri verdi. 1972 senesinde Milletlerarası Oryantalistler Birliğine bağlı Osmanlı ve Osmanlı Öncesi Târih Komitesi başkanı oldu. 1973’te yaş haddinden emekli oldu. 23 Ağustos 1979’da İstanbul’da öldü.

Ömer Lütfi Barkan yurt içinde Türk Târih Kurumu, Türk İnkılap Târihi Enstitüsü üyeliklerinden başka UNESCO Türkiye Millî Komisyonu 5 ve 7. dönem genel kurul üyeliklerinde bulundu. Sırbistan İlimler Akademisine de üye seçilen Barkan, 1967-1973 arasındaki dönemde Milletlerarası Şarkiyatçılar Birliğine bağlı Osmanlı ve Osmanlı Öncesi Tetkikleri Komitesi başkanlığına getirilmiştir.

Osmanlı Devletinin iktisâdî ve sosyal târihi, toprak mülkiyeti konularını inceleyen Ömer Lütfi Barkan, 15 ve 16. yüzyıllarla, Tanzimât dönemi toprak meseleleri, Doğu Avrupa’daki tarım ve toprak reformu hareketleri hakkındaki araştırmalarında toprak mülkiyetinin târihî ve hukûkî temellerini inceledi. Osmanlı devlet bütçeleri, bâzı imâret, câmi ve vakıfların muhâsebe bilançoları, tereke defterleriyle ilgili araştırmalarıyla Osmanlı İktisâdî hayâtının aydınlatılmasına katkıda bulundu. 1546 Târihli İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri ve İslâm ansiklopedisine yazdığı “Tımar” maddesi bu yöndeki çalışmalarının ürünüdür.

Osmanlı Devletinin 15 ve 16. yüzyıllardaki fiyat hareketlerini de inceleyen Ömer Lütfi Barkan, Osmanlı Devletinin nüfûsuyla ilgili belgeleri ilk defâ tarayıp ortaya çıkarmış, Osmanlı târihî demografi araştırmalarının da öncülüğünü yapmıştır. Osmanlıların fethettiği toprakların iskânıyla ilgili vakıf, temlik, sürgün gibi kurumların fonksiyonlarını araştırarak Osmanlı târihî demografisine kaynaklık edecek belgelerin zenginliğine dikkatleri çekti. Osmanlı iktisâdî ve nüfûsuyla ilgili araştırmalarını son kitabı Hüdâvendigâr Livâsı Tahrir Defteri’ne kadar sürdürdü. Süleymâniye Câmii ve İmâreti İnşaatına âit Muhâsebe Defterleri adlı iki ciltlik eserinde inşâatla ilgili teknik ve mâlî bilgilerin yanı sıra 16. yüzyılda inşâat işçilerinin sosyal hayatlarını, Müslüman ve Hıristiyan işçilerle ilgili çok değerli bilgileri ortaya çıkardı. Osmanlı İmparatorluğunda bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler ve Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler adlı makâlelerinde genişleme ve fetih yıllarında nüfus fazlası meselesinin ve bölgeler arası nüfus dengesinin nasıl çözüme bağlandığını belgelerle sergiledi.

Ticâret ve ticâret yolları konusunda yazdığı makâlelerde Osmanlı Devletinin yükseliş ve çöküşünde milletlerarası ticâret ve iktisâdî münâsebetlerin oynadığı rolün önemine işâret etti. Batıda kapitalizmin gelişmesi ile Doğu-Batı arasındaki ticâretin uğradığı değişikliğin, Osmanlı Devletinin ticârî hayâtındaki zanâatların ve küçük üretimin çökmesindeki etkisini gösteren belgeleri ortaya çıkardı ve yorumladı.

Osmanlı arşivini çok iyi bilen Ömer Lütfi Barkan, Osmanlı belgelerini iktisat târihi açısından araştırıp değerlendirdi. Osmanlı iktisâdına âit çok sayıda belgeyi gün ışığına çıkardı. Bu çalışmaları Türkiye’de iktisat târihi biliminin kurulmasında yurt içinde ve dışında Osmanlı iktisat târihine ilginin artmasında önemli rol oynadı.

Ömer Lütfi Barkan, eserlerini çeşitli arşiv belgelerinin yorumuna dayandırmıştır.Tahsîli esnâsında elde ettiği hukuk, sosyoloji, edebiyat ve târih bilgilerinden istifâde ederken, din bilgileri ve şer’î hukuk ilmindeki eksikliği sebebiyle bu alandaki yorumları objektif olamamıştır. Osmanlı hukuk ve idâre sisteminin kaynağının şer’î hukuk olmadığını iddia etmek sûretiyle uzun yıllar sürecek tartışmalara yol açmıştır.

Eserleri:

Ömer Lütfi Barkan’ın; 1935 senesinden başlayarak, Siyâsî İlimler, Siyâsal Bilgiler Okulu, Ülkü, Türk Hukuk ve İktisat Târihi Mecmuası, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, İktisat Fakültesi Mecmuası, Vakıflar Dergisi, Belleten ve Belgeler gibi dergilerde yayınlanan 150’den fazla makâlesi vardır. Bunların içinde kitapların sayısı az olmakla berâber, makâle olarak yayımlananların çoğu kitap hacmindedir. Ölümünden sonra makâlelerinin toplu olarak yayımlanmasına teşebbüs edilmişse de ancak toprak meselesiyle ilgili olanlar Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler 1 adıyla bir ciltte toplanabilmiştir. Bunlardan başka “15 ve 16. asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirâî Ekonominin Hukûkî ve Mâlî Esasları I: Kânunları, İktisat Târihi Ders Notları, Ekrem Hakkı Ayverdi ile birlikte yayımladığı İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri adlı eserleri vardır.