on yedinci yüzyılda Hıristiyanlığın Avrupa kıtasındaki mezhep kavgalarının 1618-1648 yılları arasındaki safhası. On altıncı yüzyılda başlayan mezhep kavgaları, 17. yüzyılda da devam etti. Otuzyıl savaşları târih olarak 1618-1648 olarak sınırlandırılmazsa da, meşhur olanı bununla adlandırılmasıdır.

Avrupa’daki dînî kökenli mezhep savaşlarının sonuncusu kabul edilen Otuzyıl Savaşları, Katolik Kutsal İmparatorluğa karşı Protestan Alman prenslerinin mücâdelesi olarak başladı. Dînî sebeplerle başlayan savaşlarda, Habsburg ve Bourbon hânedanlarının siyâsî mücâdelesinin de rolü vardır. Ayrıca 3 Ekim 1555 Augsburg Antlaşmasıyla yasaklanan, kilise mallarının kamulaştırılmasına Protestan prensler tarafından devam edilmesi, bâzı Alman prenslerinin bu antlaşmada tanınmayan Kalvinciliği benimsemeleri, Maximilian Von Bayern ile Ferdinand Von Steiermark dükleri tarafından desteklenen tarikatçı Cizvitlerin karşı reformu büyük bir şiddetle tatbik etmeleri savaşların temel sebeplerinden sayılabilir. Katolik ilerlemelerine karşı koyabilmek için bir Kalvenci olan Pflaz, 1608’de Seçici bütün Protestan devletlerinden meydana gelen “Protestan Birliği”ni kurdu. Bavyera Dükü de 1609’da Katolik devletlerle prensliklerin katıldığı “Kutsal Alman Birliği”ni Protestan Birliğe karşı kurdu. Her birlik silahlanarak ordu hazırladı. Birlik kuvvetlerinin başına meşhur kumandanlar getirildi. Protestan Birliği Ordusu Mansfeld ve Thurn, Kutsal Alman Birliği Ordusu da Tilly kontu kumandasındaydı. Bohemya Protestanları, Ferdinand Von Steiermark’ın 1617’de kral seçilmesiyle, 1609’daki Kralın buyruklarının kalkması korkusuyla İmparator Matthias’ın iki yardımcısını 23Mayıs 1618’de Prag’da pencereden atıp, âsi bir hükümet kurdular. Çekler, İmparator Matthias’ın 1619 Martında ölümünden sonra Ferdinand Von Streiermark’ın Ağustosta tahttan düştüğünü îlân ederek, tacı, Protestan Birliğinden Pfalz, seçici Beşinci Friedrich’e verdiler. Ferdinand Von Steiermark, seçiciler topluluğu içinde çoğunluğu Protestanlara veren bu kararı tanımadı. Bavyera birliklerinin desteğiyle Prag yakınlarındaki Bela Hora’da 8 Kasım 1620 târihinde zafer kazandı. 1621’de Bohemya’da çok ağır bir baskı idâresi devam ederken, imparator, Pflaz ünvânını kaldırdıktan sonra seçicilik hakkını Bavyera düküne verdi. Katolikler Seçiciler Meclisinde çoğunluğu sağlayınca, Alman Protestan prenslerini korkutan bu cüretli siyâset, çatışmanın yayılmasına sebep oldu.

İkinci Ferdinand ünvânını alan Ferdinand Von Steiermark Pflaz’ın kaldırılmasından sonra Almanya içlerinde ilerledi. On iki yıl sonra 1621’de Hollanda da, İspanya-Flemenk Antlaşmasının bozulmasıyla, savaş tekrar başladı. Fransız Richelien, İspanya ve Avusturya Habsburglarının ittifakının önüne geçmek için 1625’te Valteline’i işgâl etti. Danimarka Kralı Dördüncü Christian’ı destekledi. İkinci Ferdinand güçlenerek, 6 Mart 1629’da İade Fermanını çıkardı. İkinci Ferdinand, Regensburg Diyet Meclisinin desteği ile 1630’da oğlunu Roma Kralı tâyin etmek isteyince, Alman ve Bavyera seçicileriyle birlikte Fransız diplomasisinin ortaklaşa hareketi neticesinde buna muvaffak olamadı.

Richelieu, İkinci Ferdinand’ın faaliyetlerine karşı İsveç Kralını ona râkip çıkardı. İsveç Kralıİkinci Gustaf Adolf, koyu bir Protestan olup, Baltık Denizini ülkesinin gölü hâline getirmek idealindeydi. İkinci Gustaf, köylülerden meydana gelen, dindar, disiplinli, iyi teçhiz edilmiş milli bir orduya sâhipti. Tilly, 1631 Mayısında Magdebur’u yağmalayıp, yerle bir edince, İsveçliler de Baltık Denizi kıyısındaki Pomeranya’ya girdi. İsveç Kralı, Saksonya ile müttefik olup, 17 Eylül 1631’de Breitenfield’de Tilly’i yendi. İkinci Gustaf’ın Ren’e yürümesi, Fransa’yı da telâşlandırdı. Fransızlar Lorraine’ye ihtiyati askerî birlikler yerleştirdi. İkinci Gustaf, Bavyera’yı istila ve Bohemya’yı tehdit etti.

Danimarkalı kumandan Wallenstein’i, 16 Kasım 1632’de Lützen’de yendiyse de, İkinci Gustaf bu savaşta öldü. Wallenstein, Bohemya tacına göz diktiği şüphesiyle, 25 Şubat 1634’te öldürüldü. İmparatorluk için İsveç tehlikesi devam ediyordu. Şansölye Oxenstierne, General Bernhard on Weimar’ın emrine verilen orduyu toplayarak, 23 Nisan 1633’te Protestan prensleriyle bir koalisyon kurmuştu. Alman prenslerinden kurulu, Heilbroon Birliği; 5-6 Eylül 1634’te imparatorcularla İspanyolların İsveçlilere karşı Nördingen’de zafer kazanmalarıyla dağıtıldı. İsveçliler, Main’in ötesine çekilip, 1635’te Saksonya bütün birliklerin dağılması esasını getiren Prag Antlaşmasını imzâladı. Fransız Richelien, Birleşik Eyâletler karşısında hareket serbestliğine kavuşan İmparatorun müdâhalesini önlemek için Şansölye Oxenstierne ile 28 Nisan 1635’te ittifak kurdu. Richelien, 19 Mayıs 1935’te İspanya’ya Kutsal İmparatorluk da, 1636’da Fransa’ya savaş îlân etti. İspanyollarla İmparatorcular Saint Jean de Losne’yi kuşatıp, Corbei’yi alarak, Paris’i tehdit etmeye başladılar. Saint Jean de Losne direnişi ve Corbei’nin geri alınması, 1638’den sonra Bernhard Von Weimar tarafından Alscae’da ve İsveçli Baner’in Almanya’ya saldırıları, Kutsal İmparatorluğun durumunu düzeltti. 1639’da Bernhard Von Weimar’ın ölümüyle, Fransa onun ordusuna sâhip olarak, Alsace’ı işgal edip, 1641’de İsveç ile ittifakını yeniledi. Fransız Richelieu, İspanya’ya karşı, Portekiz ile Katolonya’yı isyana teşvik etti. Fransa, 1640’ta Arras ve Perpignan’ı işgal ederek, 1643’te Rocrai’de ücretli asker olan Korkunç İspanyol Tercio’yı yendi. İsveçliler de 1645’te Almanya, Bohemya ve Moravya’yı geçerek, Viyana’yı tehdide başladılarsa da, Saksonya’ya çekildiler. 1645-1648 yılları arasında Güney Almanya’da ileri yürüyüşe devam ettiler. 1647’de Bavyera’yı antlaşma istemek zorunda bıraktılar. Bu gelişmeler ve Alman prens ve prenslik şehrinden baskı gören imparator, 1640 yılından îtibâren Brendenburg ile Saksonya’nın fiili desteğini kaybedince; 1644’te Fransa, İsveç ve müttefikleriyle Münster ve Osnmabrück’te sulh görüşmelerine başlamıştı. Bu görüşmeler 1648’de Vestfalya Antlaşmalarıyla sona erdi. Otuzyıl Savaşlarının sonu kabul edilen 1648 Vestfalya Antlaşmalarıyla, Kutsal İmparatorluğun iktidarı zayıfladı. Almanya’nın Fransa ve İsveç tarafından kontrolüne imkân verildi. İspanya, 1648’de Münster’deki antlaşmayla Birleşik Eyâletlerin istiklâlini tanıyınca; Fransa ile görüşmeleri reddetti. Bu durum savaşı neticelendiren antlaşmaları tehlikeye düşürdü. İspanya’nın saldırılarını Fransa püskürttü. 1658’de İngilizler de İspanyolları yendiler. İspanya 1659’da Ren Birliğiyle Pireneler Sulh Antlaşmasını imzâladı. 1660-1661’de Birinci Kuzey Antlaşması imzâlanarak anlaşmazlıklara son verildi.

Otuzyıl Savaşları neticesinde Kutsal İmparatorluk parçalandı. Milyonlarca insan öldü. Savaş öncesi nüfûsu on altı milyon olan; Bohemya, Bredenburg, Pomeranya, Rheinland bölgelerinin nüfûsu altı milyona düştü. Almanya’nın, dünyâ siyâsetinden 19. yüzyılın ortalarına kadar çekilmesinin sebebi Otuzyıl Savaşlarının getirdiği; katliam, yağma ve yıkımdır. Fransa ve İsveç toprak kazandı. Habsburg ve Bourbon hânedanlarının düşmanlığını daha da artırdı. İspanya dâhil, savaşa katılan devletlerin hazînesi boşalıp, iktisâdî çöküntü başladı. İç savaşın getirdiği yağma ve yıkım ülkelere çok pahalıya mâloldu. Diğer taraftan bu mücadeleler savaş sanatına ve sanâyinin gelişmesine yolaçtı. Ordular toplar ve fitilli tüfeklerle donatıldı. Silahların çeşitleri gelişti. Topçuluk piyâde sınıfından ayrıldı. Avrupa’da süvâri birlikleri kuruldu. Millî ve dâimî ordular kuruldu.