Alm. Baumwolle, Fr. Coton (m), İng. Cotton. Familyası: Ebegümecigiller (Malvaceae) Türkiye’de yetiştiği yerler: Batı ve Güney Anadolu’da yetiştirilir.

Temmuz-ağustos ayları arasında, beyazımsı veya sarı renkli çiçekler açan, 30-100 cm boylarında, 1-2 yıllık otsu bir bitki. Afrika’da, çok yıllık ağaç şeklinde olan pamuk çeşitleri de vardır. Pamuk gövdeleri dik, dallanmış ve çok tüylüdür. Yapraklar uzun saplı, parçalı ve tabanı kalp şeklindedir. Çiçekler saplı ve yaprakların koltuğunda tek tek bulunur. Dış çanak yaprakları üç parçalı, taç yaprakları ise beş serbest parçalıdır. Meyve, olgunlukta açılan veya kapalı kalan, 3-5 gözlü bir kapsüldür. Bu kapsüle koza da denir. Her gözde siyahımsı renkli, oval şekilli ve üzeri uzun, sık ve beyaz renkli tüylerle örtülü 5-10 tohum bulunur. Pamuk tohumu, etrafındaki bu tüy veya liflerle beraber kütlü adını alır.

Pamuk, çok eski târihlerden beri yetiştirilen bir kültür bitkisidir. Vatanı Asya’dır. Genellikle sıcak iklimi seven bir bitkidir. Pamuk, kozaları olgunlukta açılan ve açılmayan olmak üzere ikiye ayrılır. Memleketimizde daha çok açılmayan kozalar tercih edilir. Olgunlukta kozaları açılan pamuk, iyi kaliteli mahsûl verirse de, tam zamânında toplanmadığı zaman rüzgâr ve yağmur ile ziyan olmaktadır. Kozaları kapalı kalan pamuğa “dağ pamuğu” adı verilir. Beyaz renkli olup, soğuk ve hastalıklara daha dayanıklıdır. Hasat zamânı, kozalar değil, üzerinde pamuk bulunan çekirdekler toplanır. Olgunlukta toplanan meyvelerin kabuk, tohum ve lifleri özel makinalarla birbirinden ayrılır. Tohumdan pamuk liflerinin ayrılmasına, çırçırlama denir. Çırçır makinaları ile yapılan çırçırlamada, çekirdekler bir yana, pamuk lifleri bir yana ayrılır. Yerli pamuk meyvelerinin işlenmesi sonunda elde edilen ürünün % 15-22’si pamuk, % 40-60’ı tohum ve % 15-30’u da kabuktur. Pamuk tohumu yağ bakımından zengin olup, % 30-40 kadar yağ ihtivâ eder.

Pamuk, alüvyonlu ve kuvvetli toprakları sever. Derin sürülmüş ve iyi gübrelenmiş topraklara ekilir. Ekim; sıcak bölgelerde şubat, soğuk bölgelerde mart-nisan aylarında yapılır. Ağustos ve eylülde hasat edilir. Pamuk için en büyük tehlike yağmurlardır. Yağmurlar, verimin ve kalitenin düşmesine sebep olur.

Kullanıldığı yerler: Pamuk lifleri, hemen hemen saf selülozdan ibârettir. Tohumlar, yağ, nişasta ve müsilaj taşır. Pamuk yağı, yarı kuruyan yağlardandır. Kökler, fenolik bileşikler ve reçine tabiatında maddeler taşırlar. Pamuk, mekanik bir kan dindiricidir. Cerrâhîde gerek saf, gerek sterilize veya ilâçlı olarak kullanılmaktadır. Sun’î ipek îmâlinde de kullanılan önemli bir hammaddedir. Temizlenmiş pamuk yağı tıpta kullanıldığı gibi yemek yağı olarak veya sabun îmâlinde kullanılır.

Türkiye, takribi 200-250.000 tonluk pamuk ihrâcâtı ile dünyâ üretiminin % 5,6’sını karşılamaktadır. Pamuk üreten ülkeler arasında sekizinci sırayı almaktadır. 600 bin hektar alandan 500 bin tonun üzerinde yıllık üretim yapılmaktadır. Memleketimizdeki hektar başına ortalama verim dünyâ ortalamasının üstündedir.