Pamuk; tarımı, sanayii, dış ticaretteki payı ve ayrıca hayvancılık sektöründe besiciliğe katkısı ile Türkiye ekonomisinde oldukça önemli bir yere sahiptir.

Tarım sektöründe önemli bir kesim geçimini pamuktan sağlarken pamuğa dayalı sektörler olan dokuma, iplik ve yağ sanayilerinde hammadde kaynağı durumundadır. Pamuk; tarımı ve sanayisi ile geniş bir iş alanı sağlarken lifi ile tekstil sanayisine, çiğiti ile yağ sanayisine, küspesi ile hayvancılık sektörüne, ihracatı ile dış ticaretimize çok önemli katkıları olan endüstriyel bir ürünümüzdür.

Pamuk Taksonomisi, Bitki Özelikleri, Toprak İsteği, Ekim, Bakım ve Gübreleme

Hem lifi hem de yağı için yetiştirilen pamuğun lifleri sanayiinin temel hammaddesidir. Malvaceae familyasından Gossypium cinsine ait 20 tür vardır. Bunun dört tanesi kültür türü olup, ikisi yeni dünya, ikisi eski dünya pamuğu olur.

1. Eski Dünya Pamukları (Gossypium herbaceum ve Gossypium arboreum)

Dünyada ilk kültüre alınan pamuklardır. Her iki türde diploid olup, 2n = 26 kromozomludur. Lifleri kısa (18 - 23 mm) ve kalın, kozaları kapalı, verimleri düşük, daha çok dolgunluk ve kaba iplik dokuma amacı ile kullanılırlar. Soğuğa dayanıklı olmaları nedeniyle elverişsiz iklim koşullarına sahip bölgelerde yeni dünya pamuklarının yerine tercih edilmektedir. Ancak lif uzunlukları kısa olduğu için dokuma kalitesi iyi değildir.

2. Yeni Dünya Pamukları (Gossypium hirsitum ve Gossypium barbadense)

Her iki türde tetraploid olup, 2n = 52 kromozomludur. Açık kozalıdırlar. Üzerinde tarımı en fazla yapılan pamuk türü olup, Amerikan "Upland" pamuk çeşitleri bu grupta yer alır. Sıcak ve sulama imkanı bol olan bölgelerde yetiştirilmektedir. Tekstilde çok ince iplik ve dokumalar hariç normal kalite için uygundur.

Güney Doğu Anadolu'da 289.000 hektar, Ege'de 256.000 hektar, Çukurova'da 170.000 hektar ve Antalya'da 18.000 hektar pamuk ekim alanı vardır. En yüksek lif verimi 117 kg/da ile Ege Bölgesi'nden, en düşük lif verimi 102,7 kg/ha ile Çukurova Bölgesi'nden alınır.

Dünya pamuk lifi üretiminde yedinci sırada olmamıza rağmen gelişen dokuma sanayiimizin talep ettiği miktarı karşılamada yetersiz kalmadığı için her yıl pamuk lifi ithal etmek zorunda kalmaktayız.

Pamuk bitkisi tek yıllık, kazık köklü, sap üzerinde almaşıklı olarak dizilmiş 3 - 5 parçalı yaprakları olan bir bitkidir. Ana ve yan dallarda her yaprak koltuğunda 2 tip tomurcuk çıkar. Tam ortadan çıkan merkezi tomurcuk odun dalı, yandan çıkan lateral tomurcuk ise, meyve dalı meydana getirir. Meyve dalları ana sapa dik olacak şekilde zikzaklı gelişirler, her birinin üzerinde 1 - 8 adet arası çiçek oluşur. Çiçek tomurcuğuna tarak denir ve her bir tarağın dışında 3 adet üçgen şeklinde çanak yaprak, bunların altında gerçek çanak yaprağı bulunur. Ayrıca 5 adet taç yaprak, 40 -50 adet erkek organ ve 3 - 5 karpelli (6 - 10 gözlü) yumurtalık vardır. Her bir göz bir tohum oluşturur. Bin tane ağırlığı ortalama 80 -125 gr kadardır. Pamuk kendine döllenen (outogam) bir bitki olmasına karşın, rüzgar ve böcek yoğunluğuna göre yabancıda tozlaşabilir.

Türkiye'de her yıl pamuk ekimi yapılan bölgelerde yaygın olarak aynı tarlada sürekli pamuk yetiştirilmekte, çok az pamuk - buğday - pamuk ekim nöbeti uygulanmaktadır. Pamuk; havalanması, drenajı iyi olan 6,5 - 7,5 ph'ya sahip tınlı, tınlı - kum ve killi - tınlı olan alüviyal topraklarda iyi yetişebilmektedir.

En iyi pamuk ekimi kombine mibzerlerle yapılır. Pamuk tohumları ekildikten sonra gelen yağışlarla toprak kaymak tutmuş ise tabakası kırılmalıdır. Pamuk yetiştiriciliğinde en ekonomik gübreleme, dekara 8 kg saf N, 5 kg saf, P2O5 ve 4,5 kg saf K2O verilmelidir. Belli başlı pamuk hastalıkları olarak fide hastalıkları ile solgunluk hastalığı, köşeli yaprak leke hastalığı başta gelir. Pamuk zararlıları ise beyaz sinek, yaprak biti, kırmızı örümcek, yaprak piresi ve yaprak kurdudur.