Orta Amerika’da Büyük Okyanus ile Atlas Okyanusunu birleştiren kanal. On dokuzuncu asırda sömürgelerini artırmak, yeni menfaat bölgeleri elde etmek düşüncesinde olan Fransa, 1879’da Panama Kanalını yapmayı düşündü. Süveyş Kanalını açan Ferdinand de Lesseps bu işi bir şirket halinde yürütmek için teşebbüse geçti. Fakat bu işi başaramayarak, kurulan ortaklık iflâs etti. 1894’te ortaklık Amerika Birleşik Devletleri ile işbirliği yaparak tekrar faaliyete geçti. Fransa, karşılaşılan siyâsî ve mâlî güçlükler sebebiyle Panama demiryolu ile kanal çalışmalarındaki hakkını Amerika’ya satmak mecburiyetinde kaldı. ABD karşılaşılan bütün güçlüklere rağmen 1904’te başlattığı kanal çalışmalarını on yıl içinde bitirdi. Kanal, 1915 yılının Ağustos ayında işletmeye açıldı.

Panama Kanalının inşaatı sırasında iş kazâları ve hastalık yüzünden 6000 kadar işçi ölmüştür. Kanalın uzunluğu 81.300 m, genişliği en dar yerinde 91 m, en geniş yerinde 300 m, derinliği ise 12,5-13,7 m arasındadır. Panama Kanalı açılınca gemiler GüneyAmerika’nın en güneyindeki Horn Boğazını dolaşmadan, bir okyanustan diğerine geçebilmektedir. Bu bakımdan çok önemli olan Panama Kanalı, Amerika’nın iki okyanus kıyıları arasındaki deniz yolunu 15.000 km kısaltmıştır. Aynı zamanda Güney ve Kuzey Amerika’nın Büyük ve Atlas Okyanusu kenarlarındaki yolculukları da kısalmıştır.

Panama Kanalı, Süveyş Kanalı gibi olmayıp, orta kısımda deniz seviyesinden yüksek Gotun Gölü vardır. Bu göl sun’î olup, Gotun Barajı yapımında meydana gelmiştir. Bu gölün su yüzeyi iki okyanustan da yüksektir. Okyanustan gelen gemi, kademeli olarak havuzlar vâsıtasıyla göl seviyesine kadar yükseltilir. Yolun büyük bir kısmı bu gölde olup, sonra tekrar havuzlar yardımıyla kademeli olarak diğer okyanusun seviyesine indirilir. Kanaldan yılda ortalama 15-20 bin civarında gemi geçmektedir. Dünyanın en büyük gemileri rahatlıkla bu kanaldan geçebilmektedir. Halbuki Süveyş Kanalından büyük gemiler geçemezler. Uçak gemileri dâhil, ABD donanması Büyük ve Atlas Okyanusuna bu kanaldan rahat geçtiğinden stratejik önemi artmaktadır.

Târihi

ABD ve Panama, ilk defâ 1903 yılında Hay-Bunay-Varilla Antlaşmasıyla bölgenin kurulmasına karar verdiler. Bu antlaşmaya göre, ABD, Kanal Bölgesinin 8 km’lik bir alanını “dâimî” kontrolüne alıyordu. Buna karşılık Panama’nın bağımsızlığını garanti altına alacaktı. Ayrıca Panama’ya 10 milyon dolar ödeyecek ve 250 milyonluk bir tahsisât ayıracaktı. 1936’da Hull-Alfaro ve 1955’te Chapin-Fabrega Antlaşmalarıyla bu tahsisât arttırıldı. 1962 yılında kanal üzerine Thatcher Ferry Köprüsü yapıldı. 1964 yılında bölgede ayaklanmalar başgösterdi. 1971 ve 1974 antlaşmalarıyla yeni düzenlemeler getirildi. Son olarak imzâlanan 1977 târihli anlaşmaya göre Kanal Bölgesinden, ABD tedricen çekilecek ve 1999 yılına kadar bölge Panama Cumhûriyetine teslim edilmiş olacaktır.

Fizikî Yapı

Panama Kanalı bölgesi kanalın her iki kenarından 8 km içeriye girmiş durumuyla, yaklaşık olarak 16 km. genişliğindedir. Kanal Bölgesinin, Panama Kanalı ve geçiti boyunca devam eden uzunluğu ise 64 km civarındadır. Bölgenin yüzölçümü yaklaşık 1432 km2dir. Bölgede tropikal iklim hüküm sürer. Ocak ayından mayıs ayına kadar kurak ve mayıs ayından aralık ayına kadar yağışlı geçer. Yıllık yağış ortalaması Atlantik Kıyılarında 3308 mm ve Pasifik kıyılarında 1730 mm’dir. Ortalama hava sıcaklığı 23 ilâ 32°C arasında değişir.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Yaklaşık olarak 55.000 nüfuslu bir bölgedir. bunun üçte ikisi Amerikalıdır. Nüfûsun 45.000’ine yakın bir bölümü sivil, geri kalanı ise ABD ordusunda, Kanal Bölgesi Hükümetinde veya Panama Kanal Şirketinde çalışır. Kanal Bölgesinin başlıca kasabaları Cristobal, Balboa ve Ancon’dur.

Siyâsî Hayat

Kanal Bölgesi Hükümeti, ABD’ye âit, Panama Kanal Şirketiyle yakından alâkalı olan bir idâredir. 1951’de kurulan bu şirket, Panama Kanalını ve Panama Demiryolunu işletir. Kanal Bölgesi bir vâli tarafından yönetilir. Bu vâli ABD Başkanı tarafından tâyin edilir. Vâli, aynı zamanda Panama Kanal Şirketinin de otomatik olarak başkanı olur. Vâli, bölgedeki eğitim ve öğretim, polis, itfâiye, posta hizmeti ve halk sağlığı konularında başlıca sorumludur. Bu hususlardan dolayı ABD kânunlarına tâbi tutulur ve ordu sekreterliği vâsıtasıyla, ABD başkanına bağlıdır.