Alm. Handelsmesse (f), Fr. Faire le Commerce (de), İng. Tradefair. Bir yerde belli zamanlarda birkaç gün veya daha fazla sürmek üzere ticâret maksadıyla kurulan büyük pazar. Cemiyet hâlinde yaşamaya mecbur olan insanlar, ellerindeki malları tanıtmak ve birbirleriyle değiştirmek için çok eski zamanlardan beri panayırlar kurardı. Eski kavimler birbirleriyle alış veriş yapabilmek için belli yerlerde toplanırlar, getirdikleri malları değiştirmek sûretiyle ihtiyaçlarını karşılarlardı. Kavimler, kabileler, panayır zamânında savaş hâlinde olsalar bile barış yapıp, alışverişte bulunurlardı.

Peygamberimizden çok önceki yıllarda Mekke’ye dînî sebeplerle gelenler burada kurulan panayıra katılırdı. Büyük kervanlarla gelen mallar, burada toplanan insanlara tanıtılır ve satılırdı. Eski Mısır’da da bilhassa mezarlara yakın panayırların kurulduğu bilinmektedir.

Romalılar ve Yunanlılarda da panayırlar kurulur, halkın yaptığı eşyâlar buralarda satılırdı. Olimpiyatlar böyle panayırların olduğu zamana rastlatılırdı.

Panayırlar, 19. yüzyıla kadar gerek Avrupa’da, gerekse bizde ekonomik bir müessese olarak sürüp geldi. Bu asrın sonlarında ise panayırlar iş adamlarının mallarının incelenip sipârişler yapılır duruma getirildi. Bunlardan 1894 yılında Leipzig’de milletlerarası bir hüviyette açılan panayır en önemlisiydi. Yirminci asrın başlarında pekçok Avrupa devleti örnek panayırlar kurdular. Bunlar millî karakter taşıdığından devlet tarafından teşvik edilirlerdi. Zamanla bu panayırlar fuar ismini aldı. Bugün milletlerarası olanlara ve büyük panayırlara fuar adı verilmektedir. (Bkz. Fuar)

Trakya ve Anadolu’nun pekçok yerinde asırlardır devam eden panayırlar, iktisâdî ihtiyaçları karşılamak için kurulurlardı. Bunlar ya eşyâ veya hayvan panayırı şeklinde olurdu. Hayvan panayırlarında, koyun, keçi, sığır, eşek, at, deve gibi hayvanlar satılır. Panayır günlerinde bölgenin iktisâdî hayâtında canlılık olur, buraları âdetâ bir bayram yerine döner.

Günümüzde Anadolu ve Trakya’nın bâzı kasabalarında panayırlar kurulmakta, buralarda hayvan ve eşyâ satışı yapılmaktadır. Bizim geleneklerimizde ilk mahsullerin tanıtılması, hayvanların teşhir edilmesi maksadıyla ticârî mânâda yer alan panayır, son asırda Türk cemiyetinin Batı hayranlığı ve taklitçiliği doğrultusunda etimolojik ve sosyolojik yönden yerini festivale bırakmıştır. Böylece, ilk mahsullerin teşhiri olan panayır, günümüzde “Karpuz festivali, üzüm festivali, kiraz festivali” gibi değişik isimlerle anılır olmuştur. Vilâyetlerimizde ise bunların yerine çeşitli fuarlar açılmaktadır (Giyim, Kitap Fuarı vs. gibi).