Alm. Mangold, Zuckerrübe (f), Fr. Betterave, bette (f), İng. Beet. Familyası: Ispanakgiller (Chenopodiaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Anadolu ve Trakya’da.

Doğu Akdeniz sâhillerinde yabânî olarak yetişen, ince köklü, bir veya iki yıllık otsu bir bitki. Yaprakları etli, alt kısımlarda saplı ve büyük, üst kısımlarda ise sapsızdır.

Bu bitkiden elde edilmiş olan kültür şekilleri şunlardır:

Şekerpancarı (Beta vulgaris var altissima): Kökleri büyük, etli bir yumrudur. % 12-20 oranında sakkaroz taşır. Memleketimizde kültürü yapılarak, şeker eldesinde kullanılır. (Bkz. Şeker)

Şekerpancarının iklim ve toprak istekleri: Bu bitki, ılıman serin ve yağışlı iklimden hoşlanır. Yurdumuzun her bölgesinde ve 10 ila 1900 metre arasındaki yüksekliklerde üretilmektedir. Aslında şekerpancarı yüksek rakım isteyen bir bitkidir. Yağışın az olduğu ve sulama imkânı bulunmayan yerlerde yetiştirilmesi ekonomik değildir.

Ekim nöbeti (Rotasyon): Şekerpancarını aynı tarlada arka arkaya yetiştirmek çok mahzurlu olduğundan, ekim, dört yılda bir yapılmalıdır. Şekerpancarı yetiştiriciliği yapılan yerlerde dörtlü ekim nöbeti yaygın durumdadır. Buna göre şekerpancarı ekilen bir tarlaya, üç yıl tahıl, baklagil, sanâyi bitkileri vs. ekildikten sonra, dördüncü yıl pancar ekim nöbeti gelir. Bu nöbetleşme, şeker fabrikalarının tarım teşkilatı tarafından yapılarak çiftçilere duyurulur.

Tarla hazırlığı ve ekim: Genellikle, tahıl hasat edildikten sonra 10-15 cm derinlikte anız bozulur. Sonbaharda yağan yağmuru müteakip çıkan ilk tavda 25-30 cm derinlikte birinci sürüm yapılır. Bundan sonra toprağa gübre vermek gerekir. Gübre karıştırıldıktan sonra tarla kışı geçirir ve bahara kadar bir işlem yapılmaz. Mart başında havalar ısınıp toprakta tav görülünce şekerpancarı tohumunun ekim hazırlığına geçilir.

Ekim hazırlığı sırasında taşlar ve ayrık gibi otlar temizlenir. Sürgü ve merdâne âletleriyle tarla yüzü düzeltilir. Tarlaya hafif tırmık çekilir ve böylece tarla hazırlığı tamamlanmış olur. Bundan sonra şekerpancarı tohumu ekimine geçilir.

Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’ce sağlanan tohum, şirketin ekim makinaları ile yukarıda açıklandığı gibi hazırlanmış olan tarlalara ekilir. Bütün tarlalar çoğunlukla hayvanla çekilen ekim makinalarıyla 40 cm aralıkla ekilmektedir. Tohum, genellikle 2-5 cm 3-7 cm mesâfe ile ekilir ve dönüme 1,5-2 kg tohum düşer.

Şekerpancarının bakım işleri: Bitkilerin çabuk gelişip iyi bir ürün vermesi için sâdece sıra araları 2-5 cm derinlikte olmak üzere el âletleriyle çapalanır. Bu işleme, ara çapası adı verilir. Ara çapası işinden 3-5 gün sonra, sık olan pancar sıraları el âletleriyle teklenip seyreltilirken ikinci defâ çapalanır. Aradan 5-10 gün geçtikten ve pancar 8-10 yapraklı hâle geldikten sonra, tarla 5-10 cm derinlikte çapalanır. Bu işlemden sonra tarla, tamamen bitki yaprakları ile örtülmüş olur. Bu dönemde tarla, duruma göre 1-2 defâ daha çapalanır. Bu çapa işlemleri yapılırken şekerpancarı için zararlı olan böceklerle mücâdele yapılır.

Yurdumuzdaki yıllık yağış miktarı yetersiz ve vejetasyon dönemindeki dağılışı da düzensiz olduğundan şekerpancarının sulanması gerekmektedir.

Şekerpancarının hasadı ve pazarlaması: Şekerpancarı, tohumun çimlenmesinden îtibâren geçen 150-180 günlük sürede olgunlaşarak hasat durumuna girer. Bitki köklerindeki şeker oranı genellikle ağustos ayı sonlarında en yüksek seviyeye ulaşır ve bu durum eylül ayının yarısına kadar devam eder. Böylece, olgunlaşan şekerpancarının hasadına geçilir.

Şekerpancarı ürünü, sökülmüş olarak fazla beklemeğe dayanıklı değildir. Bu sebeple olgunlaşan pancarlar hemen sökülmez. Fabrikaların günlük işleyebileceği pancar miktarı da belirli olduğundan söküm işi, bir program dâhilinde yürütülür.

Pancarın tek alıcısı şeker fabrikalarıdır. Çiftçi önceden sözleşme ile şeker fabrikalarına pancar yetiştirip teslim etmeyi üstlendiğinden, pazarlama meselesi söz konusu değildir. Yurdumuzda şeker pancarı tarımı Cumhûriyetle başlamıştır. Şeker sanâyiinin kuruluş yıllarında ülkemizde tarım tekniği çok geri ve topraklar da verimsizdi. Bir dönümden ortalama olarak ancak 1000 kg ürün alınabiliyordu. Bugün ise ülke ortalaması 4000 kg’a ulaşmıştır.

Kırmızı Pancar (Beta vulgaris var. esculenta): Kökleri yuvarlak bir yumru şeklindedir. Antosiyan bakımından zengindir. Sebze olarak kullanılır.

Pazı (Beta vulgaris var. Cicla): Yaprakları büyük olan bir sebze bitkisidir. Aynı ıspanak gibidir. Sindirimi kolay ve bol vitaminli olduğundan besleyicidir.

Yem Pancarı (Beta vulgaris var. rapa): Kırmızı pancara benzer. Besin değeri azdır. Daha çok hayvan yemi olarak kullanılır.

Pancar ekimi ilkbaharda veya sonbaharda yapılır. Genellikle kumlu-killi toprakları sever. Bol gübre ve su ister.