Alm. Paratyphus (m), Fr. Paratyphoide (f), İng. Paratyphoid fever. Kusma ve ishal ile başlayan, değişik tipte iltihap yapan had toksik veya bulaşıcı hastalıklar grubu. Paratifo basilleri 1-3 mikron uzunluğunda, 0,4-0,6 mikron genişliğinde olan kapsülsüz, sporsuz bakterilerdir. 20 ile 40 derece arasında ürerler. Bu basiller, sütü pastörize etmekle suyu kaynatma veya klorlama ile inaktive edilirler (zararsızlaştırılırlar).

Paratifo, bütün dünyâda yaygın olan bir hastalık grubudur. Sosyoekonomik ve hijyenik şartları uygun olmayan toplumlarda görülüş sıklığı fazladır. Enfeksiyonu yayan insan ve hayvan taşıyıcılardır. Tifo şeklinde seyreden Paratifo A, insanlara dolaylı veya dolaysız olarak bulaşabilir. Fakat diğerleri et, süt, süt ürünleri, su gibi besin maddeleri ile geçer.

Besin zehirlenmelerine de bu tip mikroplar sebep olabilir. Besin zehirlenmelerinin en büyük sebebi etlerdir. Hasta olan hayvanlar kesilip etleri yenirse, hastalık insanlara bulaşır. Sıcak havada dışarıda bekleyen etlerde bakteri yoğunluğu artar. Dolayısıyla paratifo vakaları en çok yaz aylarında görülür. Bakteri ile bulaşmış etlerden yapılan sucuk, pastırma, salam, sosis gibi yiyeceklerden de besin zehirlenmesi görülebildiği gibi temiz olan etlerin sonradan bozuşması ile de besin zehirlenmeleri görülebilmektedir.

Paratifo A insanlarda bulunur. Hayvanların enfeksiyonuna rastlanmamaktadır. Paratifo B, Paratifo C de insan taşıyıcılarla bulaşan ve genel enfeksiyon yapan bakterilerdir.

Paratifonun kuluçka süresi, hastalığı yapan bakterinin tipine göre değişiklik gösterir. Bulaşık, besin yenildikten sonra 2-36 saat sonra başlar.

Bakterilerin kana karışması ile seyreden tipinde 10-15 gün kadar olabilir.

Paratifo enfeksiyonlarını üç grupta incelemek mümkündür:

1. Paratifo gastroenteriti: Paratifo basillerinin toksinleriyle bulaşmış gıdâ yendikten sonra kısa bir süre geçmesini takiben bulantı ve kusma ile başlar. Başağrısı, titreme ile yükselen ateş, hızlı nabız, kusma, ishal, karın ağrıları vardır. Zehir (toksin) fazla ise soğuk bir ter başlar, hasta şoka girer, koma durumu ortaya çıkabilir, gerekli tedâvi yapılmazsa hasta ölebilir. Paratifo gastroenteriti, had bir zehirlenme olduğu için ilk yapılacak iş hastalığa sebep olan zehiri tesirsiz hâle getirmek olmalıdır. Bu zehirin bir panzehiri yoktur. Şayet ishal yeni başlamışsa müshil vermek denenebilir. Şiddetli vak’alarda bikarbonatlı sularla mîde yıkanır. Bununla kusma durmazsa ufak buz parçaları yutturulur, çay ve bazik özellikli mâden suları içirilir. İkinci gün az miktarda çorba şeklindeki nişastalı ve unlu gıdâlar, yoğurt ve meyve suları verilir. Üçüncü günü bu diyete et suyu ve yumurta da ilave edilir. 4-5 gün sonra ishali geçmiş olanlara ızgara et, patates püresi, bir iki dilim francala ve ekşi elmaya izin verilir. İshale karşı koruyucu olarak sülfonamid cinsi ilâçlar verilebilir.

2. Paratifo bakteriyemisi: Kana bakteri karışması durumudur. Bâzan besin zehirlenmesi tipinde gastroenterit yapar ve ateş ile başlar. Ateş, 3-5 günde düşeceği yerde uzar. Bu arada ishal azalır. Hatta günde bir-ikiye kadar iner. Hastalık bakteriyemi ile tifo şeklinde belirtiler verir.

Sürekli olarak tifo şeklinde hastalık yapan Paratifo A’dır. Bu bakteri sadece insanlarda bulunur. Hastalık yavaş yükselen bir ateşle başlar. İştahsızlık, mîde bulantısı, genel kas ağrıları, baş ve sırt ağrıları olabilir. Karın ağrısı, kusma gibi belirtiler tifodan fazladır. İshal veya kabızlık olur. Paratifo B enfeksiyonlarında ağızda uçuk görülebilir. Tifoda görülen şuur bozuklukları paratifoda yoktur. Dalak ve karaciğer büyüyebilir. Bâzan sarılık da eklenebilir. Paratifo genellikle şifâ ile neticelenir. İki haftadan fazla sürmez. Nekâhat uzun sürer. Halsizlik ve çalışmaya karşı isteksizlik vardır. Bazan tifoda görülen barsak delinmesi, paratifoda da görülebilir. Paratifonun en sık rastlanan komplikasyonu cerahatli safra kesesi iltihabı ve böbrek iltihabıdır. Tifo gibi tedâvi edilir. Kloramfenikol veya Thiamphenicol preparatları en etkili ilâçlardır. Tifo aşısı içinde paratifo A ve B aşıları da bulunur. Aşı karma aşıdır. Korunmada besin maddesi satıcılarının, aşçıların ve içilen suların kontrolünün eksiksiz yapılması gerekir.

3. Lokal paratifo enfeksiyonları: Lokal paratifo vak’alarının çoğunda hastalık âniden ürperme ve titreme ile yükselen ateşle başlar. Bakterinin yerleşmiş olduğu bölgeye göre belirtiler ortaya çıkar. Bunlar menenjit, kemik iltihapları, kalp zarı iltihabı, zatürre ve akciğer absesi safra kesesi iltihabı olabilir. Tedâvide uygun antibiyotikler kullanılır, gerekirse abseler boşaltılır.