Alm. Pass (m), Fr. Passeport (m), İng. Passport. Devletlerarası seyahatta kullanılan, o ülkelerde süresiz ve belirli süreli oturma durumunda, kişinin kimliğini ispata ve belirlemeye yarayan belge. Bir ülkenin vatandaşları kendi ülkelerinde serbestçe yolculuk yapabilirler. Fakat başka ülkelere yolculuk yapmak bâzı kayıtlara bağlanmıştır. Bunların en önemlisi pasaport vesikasıdır. Bu belge bütün dünyâ devletlerince benimsenmiştir. Her devlet, kendi vatandaşları yurtdışına çıkarken ona pasaport vermekte; kendi ülkesine gelen yabancılardan da pasaport veya onun yerine geçen bir belge istemektedir.

Vatandaşların açık kimliğini ispata yarayan pasaport, yurt içinde yetkili mülkî âmir tarafından, yurt dışında da konsolosluklar tarafından verilir. Hususî nitelikteki pasaportlar ise, kânunda gösterilen özel yetkili makamlarca verilir.

Devlet kuruluşlarında çalışanlar, memurlar vazifeli bulundukları müesseseden “yurtdışına çıkmasında kurumumuzca herhangi bir mahzur yoktur” muhtevasını taşıyan bir belge getirmedikçe pasaport alamazlar. Buna tatbikatta “izin belgesi” denilmektedir. Kezâ, medenî kânuna göre, hukûkî muâmele yapmak ehliyetine sâhip bulunmayanlar ve reşit olmayanlar ancak kânunî temsilcilerinin veya vârislerinin izniyle pasaport alabilirler.

Siyâsî bir sebeple ülke dışına çıkmaları mahzurlu görülenler, haklarında tutuklama kararı bulunanlar, nezaret-i umûmiye altında olanlar, vergi borcu bulunanlar ve muhtelif sebeplerle İçişleri Bakanlığınca yurt dışına çıkmaları yasaklanmış olanlar pasaport alamazlar.

Pasaport çeşitleri: Genel pasaport ve diplomatik pasaport olmak üzere iki türlüdür.

A. Genel pasaport: Üçe ayrılır: Umûma mahsus pasaport, özel damgalı pasaport ve hizmet damgalı pasaport.

a) Umûma mahsus pasaport: Vatandaşlara verilen pasaporttur. Ya İçişleri Bakanlığınca veya yetkili kıldığı makamlarca verilir. Bu tip pasaportlar verilirken bir miktar kânunî harç alınır. Bu pasaportlar üç aylık, altı aylık veya bir yıllık süreli olur.

Yurt dışına grup hâlinde veya topluca gidenlere “müşterek pasaport” verilebilir. Kezâ karı-koca için de müşterek pasaport almak mümkündür. Ancak pasaport kânununa göre müşterek pasaport almak için, grup hâlinde çıkan kişilerin en az sekiz kişi olması lazımdır. Müşterek pasaport durumunda da, umûma mahsus pasaport hükümleri geçerlidir.

b) Hizmet damgalı pasaport: Kamu idâresinde, amme hizmetlerinde çalışanlara verilen pasaporttur. Bu pasaport ilgililere Dışişleri Bakanlığınca ve harç alınmaksızın verilir.

c) Özel damgalı pasaport: Cumhurbaşkanlığı bütçesinden maaş alanlar, yüksek dereceli mülkî ve askerî memurlar kendi hesaplarına özel seyahat yapmak istedikleri zaman, onlara özel damgalı pasaport verilir. Bu pasaportlar bir yıl geçerlidir. Harca tâbi değildir.

B. Diplomatik pasaport: TBMM üyeleri, Millet Meclisi Başkanı, Eski Başbakanlar, Genelkurmay Birinci ve İkinci Başkanı, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri, Başbakan ve Bakanlar, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Sayıştay Başkanları, Dışişleri Bakanlığında görevli memurlar, yabancı ülkelerle yapılacak resmî görüşmelere katılacak heyet üyeleri, milletlerarası kongre ve konferanslara resmen katılacak kişiler, diplomatik pasaport kullanırlar. Bu pasaport Dışişleri Bakanlığından harç alınmaksızın verilir.

Bir yabancı ülkeye gitmeden önce o ülkenin konsolosluklarında pasaportu vize yaptırmak gerekmektedir. Yabancıların Türkiye’ye girebilmeleri için, pasaportlarını yurt dışındaki yetkili Türk makamlarından “vize” almaları gerekmektedir. Türklerin de gidecekleri yabancı ülkelerin Türkiye’deki yetkili resmî makamlarında “vize” almaları mecbûrîdir. Fakat her ülke vize şartı koymamış olabilir. Bunda daha çok “mütekabiliyet” (karşılıklılık) esası geçerlidir. Meselâ; Ortak Pazara dâhil olan devletler, bâzı Avrupa Konseyi Antlaşmasına katılmış bulunan ülkeler; karşılıklı olarak vize almak mecbûriyetini kaldırmışlardır. Bu ülkelere girip çıkmalarda ise, devletlerin vatandaşları için pasaport belgesi yeterli görülmüştür.

Pasaport Yerine Geçen Belgeler:

a) Pasavan: Belli sınır bölgelerindeki ülkeler, aralarında yapacakları özel anlaşmalarla birbirinin ülkesine kolayca girip çıkmalarını sağlamak için, pasaport yerine geçmek üzere kullanılan ve daha basitçe düzenlenen bir belge verirler. Buna pasavan denir. Bu tip antlaşmalar daha çok iyi geçinen komşu ülkeler arasında yapılmaktadır.

b) Mürettebat vesikaları: Bu belgelere tayfa vesikaları da denir. Yabancı gemilerin bir ülke sularında taşıdıkları tayfa vesikaları pasaport yerine geçer. O gemide bulunan mürettebatın ayrıca pasaport taşımaları gerekmez. Hava taşıtı (uçak vs.) mürettebatı da ayrıca pasaport taşımaz.

Türkiye karasuları dışına çıkan Türk gemilerinde bulunan mürettebat, pasaport yerine geçerli olmak üzere liman başkanlıklarınca düzenlenen ve liman polisince tasdik edilen tayfa vesikaları taşırlar.

Gemi ve uçaklardaki mürettebat yanlarında bulunan tayfa vesikalarını, uğradıkları şehirlerin mahallî makamlarına belgelerini tasdik ettirmek şartı ile o bölgeyi gezebilirler. Tayfa vesikaları ve pasaportlar vizeye tâbi değildir.