Alm. Zirkel (m), Fr. Compas (m), İng. Compasses. Birbirine üstten eklenmiş iki koldan meydana gelen, çember çizmeye ve küçük mesâfeleri ölçmeye yarayan âlet. Erboğa ile üçgen arasında yer alan, güney yarımkürede bulunan takım yıldızına da pergel ismi verilmektedir. Pergel, geometri şekillerinin çiziminde kullanıldığı gibi çeşitli meslek dallarında da ölçü âleti olarak kullanılmaktadır. Küçük doğru parçaları ve açılar arasındaki mesâfeler de pergellerle ölçülür. Çember veya çember yayları çizmek vâsıtasıyla çözülen problemler vardır. Böyle problemlere “cetvel ve pergelle çözülebilir problemler” denir. Cetvele lüzum kalmadan yalnız pergel yardımıyla çizilen düzlem geometriye de “pergel geometrisi” denmektedir.

Açıların ikiye bölünmesi, bir eşkenar üçgen, düzgün beşgen, on ve on beş kenarlı vb. çokgenlerin çizilmesi cetvel ve pergelle çözülebilen problemlere, herhangi bir açının üçe bölünmesi, çemberin herhangi bir sayıda eşit parçaya bölünmesi, cetvel ve pergelle çözülemeyen geometrik problemlere misâldir.

Pergel çeşitleri ve kullanıldığı yerler:

Ölçek pergeli: Bu pergeller bir kolludur. Genellikle harita çalışmalarında kullanılır.

Elips pergeli: Bu pergeller elips çiziminde kullanılır.

Yaylı pergel: Buna nokta pergeli de denir. Uçları yay üzerine yerleştirilmiştir.

Şapkacı pergeli: Buna eskiden Fes Pergeli denilirdi. Daha sonra şapka pergeli ismini aldı.

Sâbit pergel: Uçları sâbit ve iki kolu vardır. Tomrukların çaplarını ölçmede kullanılır.

Taşçı pergeli: Birer uçlarının birbirine eklendiği, diğer uçları ise sivri demirlerle bittiği, iki cetvelden ibârettir. Taş ustaları bu pergeli dik çıkmada ve ayrıntıları çizmede kullanırlar.

Uzunluk pergeli: İki basit koldan meydana gelen, daire çiziminde kullanılan pergellerdir.

Nokta pergeli: Çok küçük çemberleri çizmede kullanılır. Şehâdet ve başparmak arasında tutularak döndürülen bir üst sap yardımıyla kullanılır ve çizimler yapılır.

Oran pergeli: Diğer pergellere benzeyen, fakat kollar yerine taksimatlı cetvelleri bulunan ölçü âleti.

Üç kollu pergel: Heykeltraşçılıkla uğraşan sanatkârlar, yapmak istedikleri resimlerin ölçüsünü ve uzunluklarını aktarmada kullanır.