Alm. Pyramide (f), Fr. Pyramide (m), İng. Pyramid. Eski Mısırlılar tarafından kraliyet mezarları olarak inşâ edilen kare tabanlı, üçgen kenar yüzleri en zirvede birleşen tipik bir duvar işçiliğine sahip mîmârî yapı.

Piramit, dışarıdan görüldüğü gibi basit bir yapı olmayıp, iç bölmeleri oldukça teferruatlıdır. İnşaat eski Mısırlıların bozuk inançlarına göre ölümden sonraki hayâtın ihtiyaçlarını görecek bir şekilde plânlanmıştır. Birkaç pramit grup hâlinde yerleştirilmiştir. Merkez piramit krala aittir. Doğu kısımda ibâdetlerin yapıldığı mâbed bulunur. Eski Mısırlılar tanrılarına adadıkları kurbanlarını burada keserlerdi. Krala âit mezar etrafında da kralın en yakın idâreci yakınlarına âit diğer mezarlar bulunur. Pramitlerdeki mezarların belli bir düzen içerisinde sıralanışı, eski Mısırlıların ölümden sonra da hayâtın olduğuna inandıklarının bir işâretidir.

Piramit duvarları dışında kalan kaya kovuğunda ayrıca bir veya daha fazla gömülü büyük kayık biçiminde tekneler mevcuttur. Bu teknelere uzaydan geldiği zannedilerek “Güneş Tekneleri” denilmekteyse de, muamması henüz çözülememiştir.

Piramitler, Nil Nehrinin batı kıyısında çöl zemin üzerine kurulmuştur. Mabed önünden nehre doğru bir kanal uzanır. Bu kanalın piramit inşaası esnâsında inşaat malzemesi taşınmasında büyük rolü olabileceği zannedilmektedir.

Piramitin ortasında bulunan mezar odasına ulaşılması oldukça zordur. Piramite giriş, piramit dışında zemindendir. Girişi meyilli bir koridor tâkip eder. Mezar odasına ulaşmayı zorlaştırmak için karmaşık yapı usûllerine başvurulmuştur. Piramit içerisinde plânları birbirine benzemeyen birçok oda mevcuttur. Mezar odasına giriş kısmı, duvar yapısının devamı gibidir. Dışardan bakan bir kimsenin normal olarak bu girişi fark etmesi çok güçtür. Diğer bir usûl, koridorların büyük kaya blokları ile bir su kanalının önünün kesildiği gibi kapatılmasıdır. Bir başka usûl ise iki ayrı odaya uzanan karmaşık koridorlardır. Bu yollardan biri boş odaya, diğeriyse mezarların bulunduğu odaya ulaşır.

Piramitlerin nasıl inşâ edildiği henüz anlaşılamamıştır. Piramitlerin büyüklüğü ve o günkü teknik imkânların yeterli olmadığı düşüncesi, piramitleri inceleyen mîmârları hayretler içerisinde bırakmaktadır. Mîlâttan önce yaklaşık 2590-2568 yılları arasında yaşayan Cheops’a âit Giza’daki Khufu Piramidi en büyüğü olup taban genişliği 230.43 metre, yüksekliği 146.76 metredir.

Piramitler, yakındaki bir taş ocağından temin edilen blok taşlardan katlar hâlinde inşâ edilmiştir. Yüzey ve koridorlarında kullanılan küçük taşlar ise Nil’in karşısında Tura mevkiinde yer alan, taş ocaklarından temin edilmiştir. Mezar sandukalarını çevreleyen mermer taşlar ise Nil’in başladığı Güney Mısır bölgelerinden sallar üzerinde 1400 km mesâfeden taşınmıştır. Tahminen bir piramit ağırlığı 2-30 ton arasında değişen 2.300.000 blok taş ihtivâ etmektedir. M.Ö. 1. asırda yaşayan Yunan târihçisi Heredot’un verdiği bilgiye göre bir piramit inşaatının temelini hazırlamak on sene, yükseltmek ise yirmi sene tutmuş ve bu inşaatla 30 sene boyunca devamlı 100.000 kişi çalıştırılmıştır. Piramitlerin katlar hâlinde inşâ edildiği, her kat bitince etrafının doldurulduğu sanılmaktadır.

Yapılan piramitlerin duvar meyilleri farklı farklıdır. M.Ö. 2614-2591 seneleri arasında yaşayan Snefru’ya âit piramitte duvar alt taraflarında meyil 43°; üst taraflarında 34° 41’dir. M.Ö. 2556-2526 seneleri arasında inşâ edilen bu büyük piramitlerden Khufu ve Khafre’nin duvar meyilleri sâbit ve 52°dir.

Mısır’da Piramit yapımı Yeni Krallık döneminde (M.Ö. 1570) terk edildi.

En büyük 35 piramit Nil’in batı kıyısında Nil Deltasının ucundan güneye doğru Libya Çölünde, Nil Vâdisinde yapılmıştır. Büyüklük sırasına göre piramitler; Khufu, Khafre, Menkure, Zoser, Hadjefa, Zawviyet el Aryan, Abu Rouesh, Lisht, Illahun ve Hawvara’dır. Bunların dışındaki piramitler daha küçüktür.

Dünyânın yedi hârikasından biri olarak bilinen piramitlerden Gize’deki büyük piramit, Napoleon’un emriyle 1798-1799 senesinde açıldı. On dokuzuncu yüzyıl sonuna kadar hemen bütün piramitlere girilerek inceleme yapıldı. Piramit mezar odalarından krala âit altın, gümüş ve taşlardan yapılmış çok kıymetli eşyâlar alınarak müzelere götürüldü.

1954 senesinde Giza’daki Khufu piramidi güneyinde keşfedilen tekne ilgi çekicidir. Tekne, genişliği 213 cm uzunluğu 31 metre olan ve üzeri her biri 17 ton ağırlığındaki 42 adet taş bloklarla örtülmüş kanal içinde bulunmuştur. Teknenin başı, dümen yelpâzesinin bulunduğu kısım ayrı olarak yere konmuştur. Üst güverte ise monte edilmek üzere tekne içine yerleştirilmiştir. Piramitler civarında buna benzer daha pekçok kanalın mevcut olduğu sanılmaktadır.