Alm. Plastik (f), Fr. Plastique (m), İng. Plastic. Polimer esaslı, sıvı halde işleme sokulup şekillendikten sonra sertleşebilen organik madde. Plastiklerin hammaddesi daha çok petrolden üretilir. Küçük moleküllü olan monomerler kimyâsal yollarla birleştirilerek polimerize edilirler ve bu işlem sonucu büyük moleküllü polimerler meydana gelir. Polimerlere birçok katkı maddeleri ilâve edilerek maksada uygun plastik maddeler elde edilir.

Plastiğin kolay işlenebilirliği, rengi, parlaklığı, otomatik istihsâle uygun oluşu, plâstiği çok çeşitli sahalarda kullanma imkânını doğurmuştur. Plâstik ayrıca çok ucuza mal edilebilmektedir. İklim şartlarına mukâvemeti metallerden daha iyidir. Telefon gövde ve ahizesinden, mutfak eşyâları, taban kaplaması, şişe, mobilya, endüstri âletleri ve daha birçok malzeme plâstikten üretilmektedir.

Plâstiğin ortaya çıkışı: Çok eski devirlerden beri şellak, reçine gibi maddeler plâstik olarak kullanılmıştır. Sentetik olarak plâstik yapımı 1868’de Amerikalı John W. Hyatt tarafından, selüloz nitratın kâfur ile karıştırılmasından elde edilmiştir. Bu plâstik maddeden bilardo topları, düğme, tarak yapılmıştı. Yine Amerikalı kâşif Leo Ho Baekeland 1909 senesinde bakalit olarak bilinen Fenol formaldehit polimerini buldu. 1935 senesinde Du Pont firması polimerlerden naylon’u bularak büyük bir çığır açtı. Bu sıralarda polivinilklorür (PVC) ve akrilik plâstikler de yapılmış ve kullanılmaya başlanmıştır. 1938 senesinde Du Pont firmasının bulduğu teflon ise âdetâ metallerin yerini alacak özelliklere sâhiptir. Tetrafloretilen buharından yüksek basınç altında ele geçen beyaz pudradan elde edilen teflonun 800°C sıcaklığa dayanıklı ve oldukça mukavim ve esnek olması kullanma sahasını genişletmiştir. 1950 senesinde Federal Almanya’da Max Planck Enstitüsünde Karl Zevger isimli araştırmacı düşük basınç altında kolay elde edilebilen yüksek mukavemetli polietilen plâstikleri üretti.

Plâstiklerin sınıflandırılması: Plâstikler üç ana sınıfa ayrılırlar:

1. Selülozik plâstikler,

2. Tabiî plâstikler,

3. Sentetik reçine plâstikler.

Plâstiklerin bu üç ana sınıfı da kendi arasında farklı sınıflara ayrılırlar. Selülozik plâstikler arasında selüloz asetat, selüloz asetobütirat esteri, selüloz esterleri sayılabilir. Kazein plastiği, tabiî plâstiklerden olup, sütten îmâl edildiği için süttaşı da denir. Sentetik reçine plâstikleri termoplâstik ve termoset plâstikler olarak iki gruptur.

Plastik yapılacak maddeler şekillendirilmek üzere, her defasında ısıtıldığı vakit yumuşayan (termoplâstikler) ve bir defa ısıtıldıktan sonra sertleşince tekrar ısıtılsa dahi yumuşamayan (termosetler) olarak iki sınıfa ayrılır.

Termoplâstikler içine akrilonitril-bütadiyenstiren (ABS) plâstikleri, asetal plâstikleri, akrilik plâstikler, selülozik plâstikler, florplâstikleri, polietilenler, polipropilenler, polivinilklorürler girerler. Termoset plâstikler içine ise amino plâstikleri, epoksi reçineleri, fenolik reçineler, poliüretanlar girer.

Plâstik katkı malzemeleri: Plâstik ana malzemesi polimerdir. Plâstiğin şekillendirilmesi ve boyanması için yanmaya, yağa, neme mukâvemetini arttırmak maksadı ile muhtelif katkı maddeleri katılır. Plâstiğin mukâvemetini artırmak için en çok cam elyafı kullanılır. Titreşim mukâvemetini arttırmak için, plâstikler içerisine lâstik, parçacıkları katılır. Plâstik mâmülün mâliyetini düşürmek için içerisine talaş tozu, mika ve amyant tozu karıştırılır. Plâstiğin ısı ve kimyâsal maddelere mukâvemeti yine kimyâsal katkı maddeleriyle sağlanır. Plâstikte sertlik dioktilftalat ve benzeri bileşiklerle ayarlanır. Klor ve brom, plâstiklere yanmama özelliği kazandırır. Plâstikleri renklendirme işlemi ise boya renk maddeleri (pigmentler) ve boyalarla yapılır. Meselâ titandioksit, plâstiğe beyaz renk vermek için kullanılabilir.

Plâstik şekillendirme metodları: Plastiklere şekiller, ısıtma ve çeşitli metodlarla kalıplara basmak sûretiyle verilir. Bu maksatla otomatik plâstik malzeme îmâl tezgâhları yapılmıştır. Plâstik dökümü üç ana metodla yapılır. Bunlar enjeksiyon dökümü, transfer dökümü ve sıkma-sıkıştırma (ekstrusyon) metodudur. Bu metodlar hâricinde daha birçok özel şekil verme usûlleri de vardır.

Enjeksiyon dökümü: Termoplâstiklerin şekillendirilmesinde en çok kullanılan metod enjeksiyon usûlüdür. Termoplâstikler 3 mm boyutlu küp veya silindir granüller hâlinde bir hazneden eritme kutusuna girer. Burada elektrikli ısıtıcılarla eritilen plâstik malzeme hidrolik piston ile kalıptan çıkarılır. Bütün bu işlemleri otomatik olarak yapan enjeksiyon makinaları vardır.

Transfer döküm: Enjeksiyon döküm usûlünde istihsâl hızını arttırmak için çok miktarda aynı cins şekli ihtivâ eden dişi ve erkek kalıp kullanılır. Bu tür döküm bilhassa termoset plâstikler için geçerlidir. Dişi kalıp üzerine dökülen sıvı plâstik, daha katılaşmaya vakit bulamadan ısıtılmış erkek kalıpla preslenir.

Sıkma-sıkıştırma döküm: Enjeksiyon dökümde hidrolik piston vâsıtası ile plâstiği kalıba itme işlemini bu metodla et kıyma makinalarında olduğu gibi sonsuz helezon dişli icrâ eder. Plâstik granüller erimek üzere elektrikli ısıtıcılı kısımdan geçer. Sıvı hâldeki plâstik sonsuz dişliyle diş macununun sıkıldığı gibi kalıba aktarılır. Kalıpta soğutma işlemi yapılarak şekilli plâstik malzeme elde edilir.

Şişirme döküm: İçi boş şişe biçimindeki plâstikler, basınçlı hava ile plâstik malzemenin kalıp içine şişirilmesiyle elde edilir. Şişirme metodu döküm, büyük ebatlı bidon, varil, otomobil yakıt depolarının îmâlâtına uygundur.

Plâstik kaplama: Sıvılaştırılmış plâstik içerisine ısıtılan metal malzemeler daldırılıp çıkarılırsa ucuz, dekoratif bir mâmûl elde edilir.

Muşamba üretimi: Plâstik malzeme merdaneler arasından geçirilirse yayılarak levha hâlini alır. Masa örtüleri, banyo perdeleri bu metodla îmâl edilir.

Plâstikle ilgili problemler: Plâstik malzeme kullanıldıktan sonra tekrar eritilerek içerisine yüzde 25 oranında yeni plastik malzeme katılmak sûretiyle tekrar döküm yapmaya müsait duruma getirilebilir. Yalnız mukâvemet azalacağı için bu tür plâstikler daha basit işlerde kullanılır. Bu şekilde plâstik malzemenin mâliyet fiyatı düşürülebilir. Termoset plâstiklerin tekrar eritilerek kullanılması mümkün değildir.

Plâstik malzemelerin yiyeceklerin paketlenmesinde kullanılması, oldukça hassasiyet isteyen bir husustur. Küçük moleküllü plâstikler, içinde muhâfaza edilen alkollü, asitli yiyecekleri zehirliyebilir.

Plâstik malzemelerde porselen, cam, metal malzemelere nazaran radyoaktif madde oranı da oldukça fazladır. Plastik malzemelerin depo edildiği sahalarda çalışan personelin bu hususa dikkat ederek çalışması gerekir. Plâstik malzemeler çevre kirliliğine sebep olan en önemli madde olarak kabûl edilebilir.