Alm. Plasma (n), Fr. Plasma (m), İng. Plasma. Kanın şekilli elemanları dışında kalan sıvı kısmı. Lenfin yâni akkanın şekilli elemanları dışında kalan kısmına da lenf plazması denmektedir.

Kan Plazması

Kanın şekilli elemanları adı verilen kan hücreleri, alyuvarlar, akyuvarlar, kan pulcukları (trombositler) dır. Bu hücreler normalde plazma içerisinde homojen bir süspansiyon durumundadır. Bedenden dışarıya alınan kan, içerisine kan pıhtılaşmasını önleyici bir madde konursa bir süre sonra kanın şekilli elemanları dibe çöker. Böylece kan sıvı ve katı olmak üzere iki kısıma ayrılmış olur. Buradaki sıvı kısma plazma adı verilir. Kanın yaklaşık % 60’ı plazma, % 40’ı da şekilli elemanlardan husûle gelmiştir.

Kan plazmasının görevleri:

1. Kanın şekilli elemanlarını içinde homojen bir süspansiyon hâlinde tutar.

2. Organizmaya gerekli olan glikoz, amino asitler, yağlar, vitaminler ve mineraller gibi besin maddelerini sindirim kanalından alıp dokulara taşır.

3. Havadan oksijenin alınıp dokulara, dokulardan karbondioksitin akciğere taşınıp atılmasında alyuvarlarla birlikte görev yapar.

4. Dokularda madde değişimi (metabolizma) sonucunda meydana gelen üre, ürik asit, kreatinin gibi artık maddeleri boşaltım organlarına taşır.

5. Bileşiminde bulunan maddeleri ve endokrin bezlerin salgıladığı hormonları gerekli hedef organlara taşıyarak, çeşitli organların ahenk içinde çalışmaları için gerekli bir ortam sağlar.

6. Sindirim kanalı ve boşaltım organları ile yakın irtibâtı sâyesinde organizmada su miktarının ve erimiş madde muhtevasının dengede tutulmasını sağlar. Bu olayı, ihtivâ ettiği proteinler, su ve elektrolitlerin basıncı sağlar.

7. İhtiva ettiği su ile beden sıcaklığını düzenler.

8. İçinde bulunan fibrinojen adlı protein sâyesinde, kan pulcukları ile birlikte pıhtılaşma olayına katılır, kanın damar dışına kaçmasını önler.

9. İhtivâ ettiği bağışıklık sağlayıcı maddeler (antikorlar) ile mikroorganizmalara karşı bedenin savunmasına katılır.

10. Damar içine verilen veya diğer yollarla alınıp kana geçen ilâç aktif metabolitlerini hedef organlara ulaştırır. Artık metabolitleri ise vücuttan atılmak üzere boşaltım organlarına iletir.

11. Kan gruplarına âit “özel bir protein tabiatındaki oglutininleri bulundurur: A grubu olanlarda (b); B grubu olanlarda (a); 0 grubunda (a ve b) aglutininleri olup, AB grubu olanların plazmasında ise hiçbir aglutinin proteini bulunmaz. (Bkz. Kan Grupları)

Plazma, sarı renkte karmaşık bir sıvı olup, içinde su ve katı maddeler vardır. % 90-92’si su, % 8 kadarı katı maddelerden meydana gelmiştir. Sarı rengi, içinde bulunan bilirübinden ileri gelir.

Plazmanın bulundurduğu katı maddeler organik ve inorganik maddeler olmak üzere iki kısımda ele alınır.

Organik Maddeler

Proteinler: Plazmanın protein miktarı 100 mililitresinde 7 gramdır. Proteinlerin önemlileri, albumin, globulin ve fibrinojendir. Bu maddeler, dokuların besin kaynağı oldukları gibi plazmaya kıvam (viskozite) vererek kanın damarlar içinde akması için belli bir direnç sağlar. Plazma proteinleri, ortamı nötralize etmeleri sebebiyle kanın reaksiyonunun değişmez tutulmasında ve kan suyunun ayarlanmasında yardımcı olurlar. Lipidler, safra tuzları, vitaminler, hormonlar, elementler ve çeşitli kimyâsal maddelerle bileşikler yaparak onların çözünmelerini ve taşınmalarını sağlar. Lipidlerle birleşmiş proteinlere “lipoprotein” denilmektedir. Fibrinojen kanın pıhtılaşmasını sağlayan proteindir. Kan hava ile temas ettiği zaman veya bir damarın yaralanması durumunda fibrinojen, fibrin ağlarını meydana getirmek sûretiyle çöker, kan pulcukları ile birlikte bir küme meydana getirirler. Bu sâyede kanama durdurularak organizmanın kan kaybetmesi önlenmiş olur. Globulinlerin muhtevasına giren antikorlar, mikroorganizmalara karşı bedenin savunmasını sağlarlar. Proteinlerin plazmadaki miktarları şöyledir: 100 mililitrede olmak üzere, 4,5 gr albumin, 2-3 gr globulin ve 300 miligram fibrinojen.

Lipidler (yağlar): Plazmanın 100 mililitresinde 500-700 mg kadar lipid bulunur. Bunlar nötral yağlar, fosfolipidler ve kolesteroldür.

Karbonhidratlar: Plazma glikoz miktarı 100 mililitrede 90-110 mg olup, diğer karbonhidratları laktik asit ve pirüvik asittir.

Protein olmayan azotlu maddeler: Bunların önemlileri, üre, ürik asit, ksantin, hipoksantin, kreatin, kreatinin, amino asitler ve amonyak tuzlarıdır.

Hormonlar, çeşitli enzimler, renkli maddeler (pigmentler) ve çeşitli vitaminler plazmada bulunan diğer maddelerdir.

İnorganik maddeler:

Plazmanın katı maddeleri içinde inorganik maddelerin oranı sadece % 1’dir. Bunlar, Na, K, Ca, Mg, Cl, Fe, bikarbonat, fosfat, sülfatlar olup, ayrıca çok az miktarlarda Mn, Co, Cu, Zn, I, Al, Se, Pb de bulunur (Eser elementler). Günlük ihtiyaçları birkaç miligramı geçmeyen bu maddelerin yokluklarında önemli bozukluklar ortaya çıkar.

Lenf Plazması

Akkan denilen lenf de kan gibi şekilli elemanlarla lenf plazmasından meydana gelmiştir. Şekilli elemanların büyük bir bölümü akyuvarların lenfosit ve monosit denilen çeşitleridir. Bâzan alyuvarlar da bulunur. Ayrıca amino asitler, karbonhidratlar, protein olmayan azotlu maddeler ve metabolizma artığı maddeler de lenf plazmasında yer tutar.

Lenf plazmasının kan plazmasından farkı, lenf plazmasında proteinli maddelerin daha az, buna karşılık lipid, su ve klorun biraz daha fazla bulunmasıdır. Yağ damlacıklarından zengin lenf süt görünümünü alır. Lenfin bileşiminde de, pıhtılaşma için gerekli olan maddeler bulunduklarından kan gibi pıhtılaşır. Fakat lenf pıhtılaşması yavaştır ve hâsıl olan pıhtı yumuşaktır.