DEVLETİN ADI Porto Riko Müstemlekesi (Sömürgesi)

BAŞŞEHRİ San Juan

YÜZÖLÇÜMÜ 9.104 km2

NÜFÛSU 3.308.000

RESMÎ DİLİ İspanyolca ve İngilizce

DÎNİ Hıristiyanlık (Katolik)

PARABİRİMİ Amerikan Doları (=100 sent)

Güney Amerika kıtasının kuzeyinde, Karayib Denizinde bulunan Büyük Antil Adalarının en doğusunda yer alan ve ABD’ye bağlı olarak geniş ölçüde kendi kendisini yöneten bir eyâlet. 17°56’ ve 18°31’ kuzey enlemleriyle, 65°35’ ve 67°16’ batı boylamları arasında yer alır.

Târihi

Porto Riko’nun bilinen ilk yerlileri Taino Kızılderilileridir. Ada ilk olarak beyazlar tarafından, 1493 yılında bulundu. Christopher Columbus adanın adını değiştirerek San Juan Bautista adını verdi. 1521 yılına kadar bu isimle bilindi. Bundan sonra Porto Riko adını aldı.

1625 yılında adaya İskoçlar saldırdı ve başşehir San Juan’ı yakıp yıktılar. 1797 yılında ise İngiltere San Juan’ı işgâl etmek için teşebbüs ettiyse de, başarısız oldu. Beyazların gelmesiyle başlayan köle ticâreti ancak 1873 yılında yasaklanabildi. 1897 yılında İspanya, Porto Riko’ya “otonom hükümet” hakkı tanıdı. Böylece 300 yıllık İspanyol sömürgeciliği son buldu. İspanyolları adadan uzaklaştıran başlıca sebep, 1898 Amerika-İspanya savaşı oldu.Savaşın sonunda imzâlanan Paris Antlaşmasıyla, İspanya, Porto Riko’yu Amerika’ya bıraktı.Mahallî bir hükümet kurularak, Porto Riko bir Amerikan kolonisi oldu. 1940 yılında yapılan seçimleri, İspanyol idâresi döneminin en son başbakanı olan Luis Munoz Marin’in partisi kazandı. 1942 yılında hükümet “Pootstrap Hareketi” adıyla başarılı bir kalkınma programı hazırladı. 1947 yılında ada halkı “kendi idârecisini kendisi seçme” hakkını kazandı. 1950 yılında ise, “Amerikan eyâleti” statüsüne girdi. 1964 yılında genel vâliliğe Sanchez Vilella getirildi. 1972 seçimlerini ise Demokratik Parti kazandı. Rafael Herrandez Colon vâli oldu. 1975 yılında Eyâlet Statüsü yerine “Serbest Birleşik Devlet” hâline getirildi. 1981 yılında yapılan seçimleri ise Romero Borcelo kazandı.

Fizikî Yapı

Porto Riko, GüneyAmerika kıtasının kuzeyinde,Karayib Denizinde bulunan Büyük Antil Adalarının en doğusunda bulunan bir ada devletidir. Yengeç dönencesinin güneyinde olup, Haiti Adasından yaklaşık 80 km uzaklıktadır. Panama Kanalında ve Karayip Denizine uzanan ana giriş yolunun hemen ağzında stratejik bir mevkidedir. Batısında Dominik Cumhuriyeti ve doğusunda ABD’nin VirginAdaları yer alır.

Kabaca dikdörtgen bir şekle sâhip olup, doğudan batıya yaklaşık 160 km ve kuzeyden güneye 55 km uzunluktadır. Kendisine bağlı Vieques (Yengeç Adası), Culebra ve Mona adalarıyla birlikte toplam olarak 8897 km2 civârında yüzölçüme sâhiptir. Yaklaşık 120 km genişlikteki Mona Geçitiyle Hispaniola (İspanyol Adası) Adasından ayrılır.

Porto Riko topraklarının dörtte üçü dağlıktır. Kıyıları ise oldukça girintili çıkıntılıdır. Adanın ana dağ silsilesini Cordillera Dağları teşkil eder. Bu dağlarda yer alan Cerro de Punta Tepesi 1338 m ile ülkenin en yüksek tepesidir. Adada yaklaşık 1000 tâne küçük nehir vardır. Ancak bunlardan 45 tânesi denize kadar ulaşabilir. Loiza, La Plata, Manati,Anasco, Caonillas ve Arecibo başlıca büyük nehirleridir. Tabiî göl yoktur, bunun yerine hidroelektrik enerji programı neticesi meydana gelen sun’î göller mevcuttur.

İklim

Genel olarak tropikal deniz iklimi hüküm sürer. Sıcaklık ve yağış dağılımı (ılımlı) kuzeydoğu alize rüzgârlarına bağlı olarak değişir. Kuzey kıyı bölgelerinde aylık sıcaklık yazın 27°C ve kışın 24°C civarındadır. Nem miktarı yaz aylarında oldukça yüksek olup, özellikle Mayıs ve Eylül ayları arasındaki yağışlar hemen hemen 1500 mm’yi bulmaktadır. Güney kıyı bölgelerinde ise sıcaklık biraz daha fazladır. Dağlık alanlarda ise 22°C civârında değişir. Yağış miktarı kuzeye nazaran düşük olup, 500 mm civârındadır.

Tabiî Kaynakları

Porto Riko topraklarının sâdece üçte biri ekime elverişlidir. Bunun ise ancak % 5’i verimlidir. Yaklaşık 37.000 hektarlık bir ormanlık arâzi mevcuttur. Ülkedeki mevcut nehirlerden ülke elektriğinin yaklaşık % 3’ü hidroelektrik olarak sağlanabilmektedir. Yeraltı kaynakları olarak bakır ve fosfat mevcuttur. Ayrıca petrol rezervlerinin olduğu tahmin edilmektedir. Porto Riko şişe ve cam yapımına uygun zengin kumluklara sâhiptir. Mevcut mermer taşları ve kireçtaşı diğer önemli tabiî kaynaklarıdır. Altın yatakları az da olsa mevcuttur. Porto Riko’nun tropikal bitki örtüsü çok çeşitli türde bitkileri ihtiva eder. Kıyı ve bataklık bölgelerde mangrov ve kokanat, dağlık bölgelerde ise cengeller mevcuttur. Bunlar arasında orkideler, eğrelti otları, yumuşak tahtalı balsa (yağruma), maun ve sert tahtalı tropikal ağaçlar çoğunluktadır. Güneybatıda ise çöl bitkileri yer alır.

Porto Riko’da hayvan türü olarak çok çeşitli cinste kuşlar, birkaç zararsız yılan, soyları oldukça çok olan küçük kertenkeleler ve az miktarda da ağaç kurbağası vardır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Porto Riko nüfûsunun üst tabakasını genellikle saf İspanyol asıllı insanlar meydana getirirken, halkın büyük bir bölümü Kızılderililer ve siyah nesil insanlardan teşekkül etmiştir. İspanyolca, konuşulan müşterek dildir. Ayrıca üst tabaka arasında İngilizce yaygındır. Yirminci yüzyılla birlikte üst ve alt tabaka insanlarından başka bir de orta tabaka meydana gelmiştir. Halkın çoğunluğu katoliktir. Halkın âdetleri, esas olarak İspanyol hayat tarzının Amerikan nüfûzu ile değişikliğe uğramış bir şeklin tesirindedir.

Porto Riko nüfûsu 3.308.000’dir. Kilometrekareye 363 kişi düşer.

Porto Riko kültür bakımından, iki ayrı dile parelel olarak İspanyol veAnglo Amerikan (İngiliz asıllı Amerikalılar) kültürlerinin tesiri altındadır. Eğitim ve öğretimde ilk ve orta okullarda İspanyolca, üniversitelerde başlangıç olarak İngilizce kullanılır. Ülkede beş üniversite mevcuttur. Ayrıca özel ve tâtil dönemi okul ve eğitim merkezleri vardır. Okuma-yazma oranı % 92’dir. Başşehir San Juan ülkenin en önemli, endüstri, ticâret ve kültür merkezidir. Ayrıca zengin bir tabiat manzarasına sâhiptir. Özellikle “Altın Sâhili” her yıl bir milyonun üzerinde turisti Porto Riko’ya çeker. Moyagüez ve Ponce gibi diğer şehirleri az gelişmiş ve küçüktür.

Siyâsî Hayat

Porto Riko, geniş ölçüde kendi kendini yönetme hakkına sahip olan bir ABD müstemlekesidir. Ülkenin idâresi bir vâlinin elindedir. Dört yıllık bir süre için seçilir ve vâli kendi yerine halefini seçebilir. Parlamentosu bir senato ve bir millet meclisinden meydana gelir. Senato 27 üyeli olup, dört yıllığına seçilir. Millet meclisi ise normal olarak 51 üyeden teşekkül eder ve yine dört yıllığına seçilir.

Porto Riko, idârî olarak herbiri bir şehri veya bir kasabayı ihtiva eden 78 kontluğa bölünmüştür. Bunlardan San Juan ülkenin başşehridir. Diğer büyük şehirleriyse Bayaman, Carolina, Canguas, Moyagüez ve Guaynabo’dur.

Ülke yönetimi bir vâli ve 14 üyeli bir bakanlar kurulu kanalıyla yürütülür.

Ekonomi

Önceleri tarıma dayalı olan ülke ekonomisi, bugün için daha çok imâlâtçılık ve turizm gelirleriyle ayaktadır. Her ne kadar federal hükümet vergisinden muafsa da ekonomik açıdan ABD’nin nüfûzu altındadır. Para birimi olarak dolar kullanılır ve sınırsız serbest ticâret hakkına sâhiptir. Dolayısıyla ABD’de mevcut olacak her türlü ekonomik değişikliğin tesiri altındadır. Tekstil, gıdâ maddeleri, şeker fabrikaları, sigara sanâyii, kâğıt endüstrisi, mobilyacılık, kauçuk ve plâstik eşyâlar, metal sanâyii, makina ve âletler sanâyii önde gelen gelir kaynaklarıdır.

Tarım ürünleri arasında şekerkamışı, kahve ve tütün başta gelir. Tüketim maddelerinin % 60’a yakın bir bölümü ABD’den gelmektedir. Ham petrolü Venezuella’dan alır. Dış ticâretini ABD ve Venezuella’dan başka Karayib Denizi ülkeleriyle de yürütmektedir.

Porto Riko kum, çakıl, taş, çimento ve kalay üretiminden önemli gelirler elde etmektedir. Ülkeye her yıl gelen yaklaşık bir milyonun üzerinde turist, ekonomik gelirlerin büyük bir bölümünü meydana getirir. San Juan milletlerarası havalimanı adanın en büyük havaalanıdır. Ayrıca Ponce’de bir havaalanı mevcuttur. Demiryolu olmadığından, ulaşım büyük ölçüde otomobillerle yapılır. Karayollarının uzunluğu yaklaşık 9350 km’dir. Sâdece şekerkamışı taşımacılığında kullanılan 96 km’lik bir özel demiryolu hattı vardır. Porto Riko büyük ölçüde okyanus gemiciliğine muhtaçtır. Kendisine âit ticâret filosu 12 büyük yük gemisi ve yaklaşık 12.000 kadar da küçük gemi (mavna) dan meydana gelir.