Alm. (auto-) Kühler (m); Heizkörper (m), Fr. Radiateur (m), İng. Radiator. Sıcak sulu ısıtma sistemlerinde, ısıtılacak mahallin uygun bir yerine yerleştirilen ısıtıcı yüzeyi geniş cihâz. Günümüzde çok yaygın olarak kullanılan kaloriferli, sıcak sulu ısıtma sistemlerinde, kazan dâiresinde ısınan sıcak su; daha çok pencere önlerindeki radyatörlere üstten girerek alttan dönüş yapar ve dönüş kolon boruları ile tekrar kazan dâiresine gelir. Dönen su sıcaklığı, giden sıcak suya göre ortalama 20°C daha azdır. En düşük dış hava sıcaklığına göre Max.90°C sıcaklıkta su radyatöre girer ve 70°C’de radyatörden çıkar. Bu sebeple radyatörlerin üst kısmı alttan daha fazla sıcaktır. Çünkü, radyatöre üstten giren sıcak su, alta inene kadar sıcaklığı azalmakta, ısısını odanın havasına vermektedir. Isıtılan havayı bir akışkan olarak kabul edersek, radyatör petekleri arasında alttan üste doğru ısınan hava yükselmekte, konveksiyon ısı transferi gerçekleşmektedir. Radyatörlerin verdiği toplam ısının % 80’i konveksiyon, % 20’si de radyasyon yoluyla oda havasına intikâl eder.

Radyatör üzerinde meydana gelen hava akımı neticesinde, mahallin bütün havası radyatör üzerinden geçerek ısıtılmış olur. Ancak hava içindeki görülmeyen toz zerrecikleri, radyatörün üzerindeki tavan yüzeyinde yoğunlaşan neme yapışarak, zamanla is lekesi yapmaktadır.

Radyatörler, demir dilimlerinin birbirine eklenmiş şeklidir. Malzeme cinsine ve biçimlerine göre bağlı olarak aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar.

1) Dökme demir radyatörler, 2) Çelik radyatörler, 3) Dilimli radyatörler, 4) Panolu radyatörler.

Kalorifer tesisâtı hesabında, ısıtılacak mahallin konfor sıcaklığı ve ısı kaybına göre dilim sayısı değişik olabilir. 30, 50, 100 cm boylarında çok değişik tip radyatörler vardır. Radyatörlerin câzip görünüşlü ve daha yüksek ısı verimli olabilmesi için, alüminyum pres dökümlü kanatlı radyatörlerle, panel tip çelik radyatörler îmâl edilmiştir. Radyatörlerin giriş ve çıkışında mutlaka birer ventil ve havasını almak için pürjör olmalıdır. Radyatör grubu alttan iki adet konsol ve üstten bir adet kelepçe ile duvara tespit edilmiştir.

Radyatörlerin yerleştirilmesinde dikkat edilecek önemli hususlar şunlardır:

1. Radyatörler pencere altındaki duvarlara yerleştirilmelidir. İç duvarlara yerleştirilmeleri mahzurludur.

2. Radyatörler yerleştirildikleri duvarda en az 5 cm ve tabandan ise 7 cm mesâfede olmalıdır. Bu şekilde yapılmazsa, çevre havası radyatör yüzeylerini iyi bir şekilde yalayamaz ve radyatörün verimi düşer.

3. Radyatörlerin önleri, yanları ve üstleri süs, dekarasyon gibi maksatlarla hiçbir şekilde kapatılmamalıdır. Bu kapatmaların derecesine bağlı olarak radyatörün ısıtma verimi % 10 ile % 40 arasında azalır. Böylece radyatörler konulduğu mahalleri ısıtamaz hâle gelirler.

4. Radyatörlerin önleri tavandan aşağıya kadar sarkan perdelerle kapanmamalıdır. Çünkü alttan girip ısınan hava, perde ile önü kapalı olduğu için oda içine geri dönemez, ısı camdan boşu boşuna gider.

5. Radyatörlerin arka kısmına isâbet eden dış duvar 3 cm kalınlığında strafor veya cam yünüyle kaplanmalıdır.

Isıtma gâyesiyle, elektrik enerjisiyle çalışan tek radyatörler içinde ısıtıcı rezistans ve ısı transfer yağı vardır. Bu tip radyatörler büro ve iş yerlerinde kullanılmaktadır. Radyatörler çok uzun ömürlü olmakla beraber, içindeki suyun donması hâlinde çatlar ve tahrip olur. Onun için de kullanılmayan ev veya odalardaki radyatörlerin kapalı kalması doğru değildir. Giriş ventilinden kısık vaziyette sıcak su radyatöre girerse, don tehlikesine karşı tedbir alınmış olur.

Isı enerjisinden (yakıttan) tasarruf etmek ve odalarda normal konfor sıcaklığını sağlamak gayesiyle, dış hava sıcaklığındaki değişimlere göre, radyatörlere giren su sıcaklığını ayarlamak gerekir. Bu ayarı otomatik olarak yapan otomatik kontrollu cihazlar olduğu gibi; sistemde ısıtıcı eşanjör üzerindeki termostatik vanadan da elle ayarlamak mümkündür. Eşanjör olmayan sistemde, kalorifer kazanı üzerindeki termostat âletini dış hava sıcaklığına göre ayarlamalıdır.

Dış Hava sıcaklığı °C -20 -16 -12 -8 -4 0 +4 +7 +10 +13 +16

Termostat ayarı °C 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40

Kışın en düşük sıcaklığı -20°C olan bir bölge için, kazan çıkış suyu sıcaklığı tablosu.

Isıtılan mahalde normal konfor sıcaklığını 20,22°C sâbit tutmak ve enerjiden (yakıttan) tasarruf edebilmek için dış hava sıcaklığına göre yapılacak termostat ayarı ve radyatörlere gidecek kazan çıkış suyu sıcaklığı çizelgede gösterilmiştir.

Benzinli ve su soğutmalı otomobil motorlarında bulunan radyatör, motoru soğutma gâyesiyle kullanılır. Soğutma yüzeyi çok geniş olup, ince küçük peteklerden müteşekkildir. Motor gövdesinde ısınan su, devridaim pompası tarafından radyatöre girer ve çıkar. Radyatör önündeki krank miline bağlı pervâne, radyatörün petekleri arasından hava geçmesini sağlar. Radyatöre üstten giren sıcak su alta inene kadar bir miktar soğumuş olur.

Arızalara sebebiyet vermemek için radyatöre, kireçten arındırılmış sular koymak gerekir. Soğuk havada motor çalıştıktan sonra su konulmalı, motor sıcak iken radyatöre soğuk su konulmamalıdır.